شهر از روزنه اقتصاد

بدون شک باید یکی از حوزه های مغفول در زمینه اقتصادی را بخش اقتصاد شهری عنوان کرد؛ مبحثی که این روزها نقش و جایگاه آن به سبب رشد سریع شهرنشینی، اهمیتی دوچندان یافته است. هم اکنون بیش از 70 درصد جمعیت ایران شهرنشین است و در سطح جهانی نیز پیش بینی می شود میزان شهرنشینی تا سال 2050 به 75 درصد برسد.صاحب نظران اقتصادی معتقدند: کار ویژه اصلی اقتصاد شهری پشتیبانی اقتصادی از زندگی شهری است و بر اساس این نوع نگاه اقتصاد شهری در اشتغال و مشاغل شهری، زیرساخت های شهری (حمل ونقل، مسکن)، انرژی، مدیریت شهری و... دارای نفوذ و اهمیت می گردد. به طورکلی مباحث مطرح در اقتصاد شهری، وسیع و گسترده است، اما موضوعات محوری در این حیطه را می توان در چندین عنوان خلاصه کرد.یکی از مباحث مهم در حوزه اقتصاد شهری، بحث بازارهای کار در محیط شهری است. گستره اشتغال در بستر شهر و مفاهیم بازار رسمی و غیررسمی کار (دلالی، واسطه گری، فروشندگی، دوره گردی و بسیاری از مشاغل نامشخص)و مدل های اشتغال شهری در قالب مدل های متمرکز و غیرمتمرکز ازجمله مفاهیم مرتبط با این موضوع است؛ برای مثال در شهرهای مدرن، اشتغال برخلاف مدل های اشتغال متمرکز که حدود صدسال پیش وجود داشتند و مبتنی بر تمرکز در بازار کار شهری بودند، در سراسر ناحیه شهری گسترده شده است.تأمین مالی شهری نیز از دیگر مؤلفه های مهم در اقتصاد شهری است. بسیار مهم است که درآمدهای پایدار شهری، در شهرها تأمین شوند و تمام هزینه های مدیریت شهری، با درآمدهای پایدار و باثبات پوشش داده شوند. اگر دولت های محلی برای تأمین هزینه های مدیریت شهری، به درآمدهایی به جز درآمدهای پایدار متکی باشند، ناپایداری به اقتصاد شهری نیز کشیده می شود و در مواقع بحران های اقتصادی، اقتصادهای شهری نیز دچار تلاطم می شود.به عنوان مثال وقتی 75 تا 80 درصد درآمدهای شهرداری ها از راه فروش تراکم، پروانه ساختمانی و تغییر کاربری باشد، بروز بحران های مسکن، زمین و ساختمان، باعث ناپایدار شدن درآمدهای شهری می شود و این در حالی است که در شهرهای توسعه یافته درصد درآمدهای پایدار، بسیار بالاست؛ برای مثال در توکیو 78 درصد، تایپه 73 درصد، سئول و استکهلم 65 درصد از درآمدهای شهرداری ها، تنها از محل یکی از منابع درآمدی پایدار یعنی مالیات های مستقیم شهرداری تأمین می شود و این درصدها در اقتصاد یک شهر، بسیار مطلوب ارزیابی می شوند.از دیگر مؤلفه های مهم در اقتصاد شهری، تأمین مالی پروژه های شهری است. مدیران شهری، این وظیفه مهم را بر عهده دارند که زمینه لازم و زیرساخت های کافی برای پویایی و توسعه اقتصاد شهری و همچنین مواردی چون بهسازی و اصلاح زیرساخت ها در زمینه هایی مانند انرژی، حمل ونقل، فاضلاب، بافت فیزیکی شهرها، فضای سبز، مشکلات ترافیکی، مقابله با آلودگی هوا، ایمن سازی شهرها در مقابل مخاطرات محیطی و ... را ایجاد کنند.پیش بینی شده که حل مشکل مسکن، زیرساخت ها و تأسیسات شهری، در مناطقی مانند آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و سایر مناطق کمتر توسعه یافته تا سال 2030 به بیش از 6.3 تریلیون دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. ازاین رو در زمینه تأمین مالی پروژه های شهری، لازم است علاوه بر مجموعه های مدیریت شهری، بخش خصوصی و شهروندان نیز مشارکت جدی داشته باشند. برای مثال در دوره زمانی 1990 تا 2001 بخش خصوصی در کشورهای درحال توسعه، بیش از 755 میلیارد دلار در بیش از 2500 پروژه عمدتاً شهری سرمایه گذاری کرده است. البته برای تأمین مالی پروژه های شهری عمدتاً از دو روش استفاده می شود: روش های مبتنی بر بدهی و روش های مبتنی بر سرمایه. در روش های مبتنی بر سرمایه، روش سهام و در روش های مبتنی بر بدهی، استفاده از صکوک و اوراق مشارکت، بیشتر موردتوجه قرارگرفته است.علاوه بر موارد فوق، پویایی، یکی از مفاهیم مهم و پایه ای در موضوع اقتصادی شهری به شمار می رود. توزیع صحیح و مناسب درآمد و گردش روان و شفاف وجوه در شهر، از عوامل پویایی شهری است. اینکه جابه جایی عوامل تولید؛ مانند نیروی کار و سرمایه برای راه اندازی اشتغال شهری به راحتی صورت گیرد و اطلاعات اقتصادی در اختیار همگان باشد، از وجوه اقتصاد شهری موفق است. اینکه کم ترین میزان بیکاری رسمی در شهر وجود داشته باشد و از منابع مالی شهری، به بهترین نحو استفاده شود، از وجوه پویایی اقتصاد شهری است. اقتصاد شهری پویا، اقتصادی است که بازارهای فعال کالا، خدمات، کار، سرمایه و پول، در آن وجود دارد و نیروهای بازار با اطلاعات حداکثری و با بالاترین درجه شفافیت، در این بازارها مشغول فعالیت هستند.لذا درنهایت باید تأکید کنیم که بهبود زندگی بخش عمده ای از ساکنان جهان منوط به بهبود کیفت زندگی شهری است و این مؤلفه نیز جز از روزنه اقتصادی رخ نشان نمی دهد. امروزه در کشورهای توسعه یافته بسیاری از وظایف دولت های مرکزی در حال واگذاری به دولت های محلی است که نقش و مشارکت شهروندان در آن بیش از دیگر مدل هاست .بنابراین با توجه به توسعه کلانشهرها و رشد روزافزون شهرنشینی در کشور، می بایست نگاه اقتصادی به تمام حوزه های شهری قوت یابد تا از این منظر بتوان با روش های علمی بهترین زندگی را برای شهروندانی ایرانی رقم زد.سیدمحسن طباطبایی مزدآبادی**دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران