در جستجوی چیدمانی آرامش بخش

گروه معماری و دکوراسیون: دکتر فاطمه کاتب، نویسنده، پژوهشگر و نخستین زن ایرانی است که عهده دار ریاست دانشگاه های مختلف در ایران بوده است. وی علاوه بر تدریس در دانشگاه های ایران و انگلستان، عضویت در شوراهای علمی و فرهنگی، سخنرانی و ارائه مقالات مختلف پژوهشی در مجامع مختلف جهان، عهده دار سمت های علمی و آموزشی گوناگون بوده است. دکتر کاتب دارای فیلوشیپ افتخاری از دانشگاه UCE و فیلوشیپ دانشگاه آکسفورد و همچنین پژوهشگر برگزیده دانشگاه مرکزی انگلستان در سال 1998 و سازمان میراث فرهنگی در سال 1379 است. وی درجه فوق لیسانس معماری داخلی خود را از دانشگاه هنر و دکترای معماری را از دانشگاه انگلستان دریافت کرده و دوره های تخصصی معماری داخلی را در انگلستان گذرانده است.با دکتر کاتب؛ چهره آشنا در عرصه هنر و به ویژه معماری، درباره معماری داخلی و تأثیر گرانی نرخ ارز بر معماری گفتگویی انجام داده ایم که در ادامه می خوانید. در خصوص سابقه تاریخی معماری داخلی توضیحاتی بیان بفرمایید. تکامل و توسعه هنر، معماری و هنرهای سنتی یا ظریفه در ایران تاریخی طولانی و پیچیده دارد. چون ایران یکی از کهن ترین تمدن های جهان است و حتی زمان پیدایش آن به چندین سده پیش از تمدن یونان و رم باز می گردد. ایران همواره در مرکزیت صحنه جهانی قرار داشته و هم در آن دوره و هم قرن ها پس از آن صادرکننده توانمند هنرهای معماری و تزئینی و دیگر تأثیرات فرهنگی بوده است. اگرچه ایران تحت تأثیر فرهنگ کشورهای مجاور قرار گرفته است، اما هرگز کیفیت اساسی مشخصه های فرهنگی خود را از دست نداده است. حتی در دوره قاجار که فشار فرهنگی کشورهای توسعه طلب اروپایی تهدیدی برای غلبه ارزش های آنان به شمار می رفت، طراحان و معماران ایرانی حس قوی هویت ملی خود را حفظ کردند و در حمایت از تمامیت ملی خود کوشیدند. در خانه های ایرانی حد و مرزی بین معماری داخلی، معماری و تزئینات آن وجود ندارد و به تزئینات توجه ویژه ای شده و یک بافت به هم پیوسته بوده و هر آنچه در تزئینات انجام می شده، کاربردی هم بوده است. در خانه های قدیمی معماری داخلی به بهترین شیوه انجام شده و به نیاز خانواده پاسخ داده است. چگونه می توان چیدمانی با هویت ایرانی اسلامی در خانه به وجود آورد؟ در جامعه سنتی ایران، خانواده واحد بنیادی جامعه و خانه محور یکپارچگی خانواده است. به همین دلیل خانه به گونه ای طراحی می شد که از دنیای بیرون جدا باشد و در ساخت آن به ارزش های بنیادی خانواده توجه می شد. در جامعه ای که به شدت متکی به خانواده است، مفهوم خانه بسیار گسترده تر از مکان خصوصی محض است. در واقع خانه حریمی مقدس است و ساکنان این حریم باید از نگاه نامحرم و از هر دخالت و ناکاستی در امان باشند. به همین دلیل است که حیاط مرکزی همواره درون گراست و در حقیقت قلب خانه و کانون آن به شمار می رفته است. حیاط برای اتاق ها و فضاهای داخلی خانه نور و هوا هم مهیا می کند و برای برآوردن نیازهای فیزیکی و معنوی حیاط تنها یک فضای معمولی باز نیست بلکه مهم ترین قسمت خانه به شمار می رود. نمای کلی یک محله سنتی شهری مجموعه ای متراکم از خانه هایی است که هر خانه در حیاط خود بهشتی را جای داده است. خانه های سنتی دیوارهای بلندی دارد که یادآور حصارهای قدیمی شهر است. این دیوارها خانه را کاملاً در بر می گرفتند و خانه هیچ راه دیگری غیر از در ورودی نداشت. ورودی خانه تزئین می شد و ورود مستقیم به حیاط ناممکن بوده است. برای ورود به خانه باید از سه قسمت گذر کرد که این سه فضا هم تجربه ای فیزیکی و هم دلالتی معنوی برای ورود به خانه به شمار می آید. کسی که از بیرون وارد خانه می شود، خود به خود این فضاها را تجربه می کند و سپس پا به قسمت های خصوصی خانه می گذارد. این فضاها عبارتند از فضای معمولاً هشت ضلعی که هشتی نام دارد و دالانی باریکی و معمولاً تاریک و محوطه داخلی که حیاط است. فلسفه وجود این فرایند حفظ کامل حریم خصوصی یعنی قسمت داخلی خانه است تا در معرض دید دنیای خارج قرار نگیرد. با توجه به متراژ واحدهای مسکونی در حال حاضر نیز می توان چنین سلسله مراتبی را به وجود آورد؟ وقتی ابعاد کوچک شود، سلسله مراتب کوچک تر می شود. راهکاری که به عنوان طراح داخلی ارائه می دهم این است که سعی کنید برای ورودی خانه تعریفی پیدا کنید. ورودی خانه با مقداری فکر تغییر پیدا می کند و می توانیم حریمی را برای خودمان به وجود آوریم. می توانیم با تقسیمات جداکننده و پارتیشن بندی ورودی را کمی محفوظ کنیم. معمولاً باید مکانی برای کفش و لباس بیرون از خانه و جلوی درب ورودی در نظر گرفته شودو نباید به محض اینکه درب آپارتمان باز شد تا انتهای اتاق خواب مشخص باشد. در گذشته اتاق ها کاربری چندگانه داشت؛ مثلاً رختخواب را روی زمین پهن می کردند و از آن فضا جهت کاربردهای دیگر هم استفاده می شد. در حال حاضر اتاق ها را با مبلمان پر می کنند و معلوم نیست کجا می خواهند زندگی کنند. آیا چیدمان بر روحیه افراد تأثیر می گذارد و چگونه می توان به چیدمانی آرامش بخش دست پیدا کرد؟ این موضوعی بدیهی است. هنر رنگ و نور در شخصیت انسان تأثیرگذار است. یک شعر هست که می گوید: از کوزه همان برون تراود که در اوست. در یک فضای بی نظم مغشوش با رنگ های پریشان نمی تواند جماعتی آرام و با روحیه ای خوب ظهور کند. مشکلاتی از قبیل آنکه چرا افسردگی داریم؟ چرا خوب کار نمی کنیم؟ یا فرزندانمان نمی توانند درست درس بخوانند، شاید دلیل آن باشد که فضایی که در آن ساکن هستند، مناسب نیست. ما زمانی می توانیم به فضا آرامش ببخشیم که نظم را به خانه بیاوریم. چقدر از این موضوع غافلیم که هر آنچه در خلقت طبعیت هست، منظم است و هر آنچه منظم است، زیباست. نظم داشتن اولین قدم برای ایجاد روحیه ای خوب در خانه است. قدم دوم پاکیزگی و نظافت است. یکی دیگر از نکات مهم در فضا بوی مناسب است. یک فضا ممکن است خیلی شیک چیده شده باشد اما بوی مناسبی نداشته باشد و در این صورت کسی دوست ندارد داخل آن بیاید. نور نامناسب در خانه خسته کننده و رنگ نامناسب استرس زا است. نظر شما درباره چیدمان به سبک فنگ شویی چیست؟ در گذشته، ایرانیان به عناصر اصلی از جمله خاک، باد، آب و آتش توجه می کردند. البته ایرادی نمی بینیم که کسی از آن سبک هم استفاده کند، چون خانه جایی است که هرکسی باید در آن احساس لذت و آرامش کند. خانه هرکس باید ویژگی های جداگانه ای داشته باشد، چون دکوراسیون خانه روحیات هر فرد را نشان می دهد. ما به جای آنکه ببینیم دیگران از چه چیزی خوششان می آید باید ببینیم خودمان با چه دکوراسیونی احساس راحتی می کنیم. ما می توانیم با مطالعه و توجه بیشتر به المان های اصول معماری سنتی خودمان، از یک معماری ایرانی لذت ببریم. با توجه به نوسانات نرخ ارز، برخی به حذف تزئینات منزل می پردازند و آن را لوکس می پندارند، نظر شما در این مورد چیست؟ من فکر می کنم اگر بتوانیم از رنگ های زیبا استفاده کنیم (مثلاً استفاده از یک سفال آبی فیروزه ای) می توانیم فضایی زیبا در منزل به وجود بیاوریم. چون در طراحی داخلی این مسئله مهم است که عناصر مختلف چقدر باهم مرتبط هستند. اگر هنرهای سنتی ایرانی و آثار خودمان را بشناسیم، با وسایل خیلی ساده می توانیم خانه خودمان را درست کنیم. به عنوان مثال با وسایل قدیمی کهنه یا ظروف قدیمی مادربزرگ مان، می توانیم به تزئین خانه بپردازیم. توصیه شما به مخاطبان برای دکوراسیون سال جدید که بهاری هم باشد، چیست؟ ما می توانیم در سال جدید با آوردن چند گلدان گل و سبزی خانه را متحول کنیم و خودمان دیوارهای کثیف را نقاشی کنیم. در آستانه بهار، طبیعت به گل می نشیند که می توانیم از آن الهام بگیریم و با خریدن چند کوسن آبی و سبز به خانه شادی و طراوت ببخشیم. برای طراحی اتاق بچه ها از آنها سؤال کنید که چه رنگی را دوست دارند. به جای خریدهای بزرگ در خانه می توانیم با تزئین ملحفه و تغییر روتختی، حال و هوای خانه را تغییر دهیم و زیبایی و شادمانی را به ارمغان بیاوریم. حرف آخر: هر خانواده ایرانی باید بداند که طراحی داخلی خانه به همه مربوط می شود و مخصوص یک خانواده یا یک قشر نیست. می توان حتی با کارتن و چوب هم وسایل زیبا ساخت یا از شاخه های موجود در طبیعت به عنوان مجسمه استفاده کرد.