مدرنیته تداوم سنت است

در حال حاضر میان ضوابط موجود شهری با نیازها و الزامات انسانی تفاوت وجود دارد. در گذشته و در جوامع سنتی یک نوع توافق ناگفته وجود داشته که مردم عموماً مطابق آن عمل می کرده اند و به این ترتیب یک انضباط ارگانیک در جامعه و در شهر و مظاهر فرهنگی دیگر ایجاد می شده است. اما در شرایط کنونی به جای آن سنت و قانون پنهان، یک قانون ظاهری وضع شده است. در بسیاری از شهرهای دنیا این ضوابط و قواعد است که اجازه نمی دهد هرکسی با هر مصالحی در هر بنایی با هر ارتفاعی و با هر ابعادی از پنجره بسازد. پس اگر آن انضباط به جای اینکه ذاتی باشد و از درون جامعه بجوشد، به صورت قانون مدنی به مردم القا می شود. کارشناسان معتقدند؛ عملی که انسان انجام می دهد یا انگیزه حسی دارد، یا انگیزه عقلی. اگر ما انگیزه معماری و تولید اثر معماری را در حوزه علایق شخصی و یک نوع هوسرانی بدون توضیح تعریف کنیم، این انگیزه حسی است و یک امر شخصی برای معمار است و تمام تعهدات معمارانه در قبال جامعه را به امری ثانویه تبدیل می کند. متأسفانه «من دلم می خواهد» حرف جدیدی است که یک عده در معماری می زنند و معماری را از ساحت واقعی مسئولانه خودش خارج کرده و به حوزه ای می برند که معماری را به یک بازی تبدیل می کند. متن زیر نگاهی به بررسی مشکلات معماری کنونی از زبان مسئولین دارد: بی توجهی به نظامات شهرسازی علی نوذر پور، رئیس هیئت مدیره جامعه مهندسان شهر ساز ایران در مورد این سؤال که وضعیت ایران از چه زمانی به این شکل درآمد، گفت: مروری بر وضع شهرسازی و شکل گیری تهران طی سال های اخیر نشان می دهد مدیریت شهری همواره به نظامات شهرسازی که در کشورهای توسعه یافته اساس شکل گیری و توسعه شهرها بوده و همه امور در این بخش به تبعیت از این نظامات صورت گرفته، بی توجه بوده و نظامات شهرسازی پیرو تصمیمات در حوزه های دیگر بوده اند. به عنوان نمونه در حوزه عمران، این حوزه شهرسازی بوده که پیرو اقدامات در این حوزه شکل می گرفته نه عمران که باید بر پایه شهرسازی انجام می شد. حوزه شهرسازی در تهران همواره توجیه گر اقدامات در حوزه های خدماتی و درآمدی بوده و به عنوان مستمسکی برای جذب درآمدهای شهرداری تلقی می شده که این موضوع آن را متحمل آسیب های بسیاری کرد. هرچه مردم محلات در این زمینه مشارکت بیشتری کنند، به تدریج این مشکلات برطرف می شود و هرچه نقش مردم محله در این زمینه کمرنگ باشد و مردم در تصمیم گیری های شهری نقشی ایفا نکنند، این مشکلات بیشتر است و قطعاً نظرات شهروندان با توجه به بافت هر منطقه و ناحیه بسیار مهم است. برانگیختن حس مسئولیت شهروندان عباس اخلاصی، مدیر کل معماری و ساختمان شهرداری تهران، در مورد وضعیت کنونی تهران گفت: واقعیت این است که معماری شهر تهران در وضعیت نابسامانی قرار دارد، به طوری که تأثیرات آن بر عوامل محیطی، بافت شهری و غیره کاملاً مشهود است و نمی توان منکر آن شد. باید الگوهای بومی معماری وجود داشته باشند و در نماهای شهری اعمال شوند. سیمای شهری در وضعیت فعلی دارای دید مطلوبی نیست و معماری ناهمگون ساختمان ها و عملکرد نامناسب آن بر منظر شهری تأثیرات منفی گذاشته است. اولین گام در این راستا با توجه به مشکلات زندگی شهری که موجب غفلت از مسائل پیرامون ما می شود، تشویق شهروندان و برانگیختن حس مسئولیت آنان در توجه به محیط اطراف و رفع مشکلات موجود، است. آگاه کردن شهروندان نسبت به مسائل محیطی باعث می شود تا آنها تحرک پیدا کرده، نماهای زیبا را شناسایی و معرفی کنند و از مسئولان خواستار رفع بسیاری از مشکلات شوند. فقدان دانش کافی سازندگان سعید غفرانی، رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران در مورد کمبود دانش در حوزه معماری به خبرنگار ما گفت: سازندگان، دانش کافی در این صنعت را ندارند که باعث ساخت و سازهای نادرست و ریزش ساختمان ها و گود برداری های غیر اصولی شده است. نبود سازنده صاحب صلاحیت، نداشتن توجه کافی ناظران در صورت حضور هنگام ساخت و ساز و همچنین توجه نکردن به تذکرات لازم بر مشکلات ساخت و ساز ساختمان ها می افزاید.آزمایشگاه هایی که در این زمینه فعالیت می کنند، زمانی مسئولیت همکاری با ساخت و سازها را بر اساس نیاز مالک یا کارفرما دارند که از سوی سازنده درخواست داده شده باشد چرا که این آزمایشگاه خدماتی همچون مکانیک خاک، بتن و فولاد را بر اساس نیاز مراجعان ارائه می کند. این آزمایشگاه ها از سوی سازمان نظام مهندسی ساختمان مجوز گرفته اند و صلاحیت ارائه خدمات در بخش ژئوتکنیک، بتن و فولاد را دارند. اصطلاح سازی نادرست و معادل سازی غلط مفاهیم دکتر جمال کامیاب، معاون توسعه و برنامه ریزی سازمان زیباسازی شهر تهران در خصوص حل این معضلات گفت: در سال های اخیر، برای حل مشکلات و معضلات معماری معاصر ایران، هر کس از زاویه دید خودش این مشکلات را بررسی می کند، در حالی که وجوه مختلف تمدن بشری جزایر جدا افتاده از هم نبوده و هنر، معماری، اقتصاد و فرهنگ همیشه در حال تأثیر گرفتن از یکدیگر بوده اند. در معماری سنتی ایران، علوم بسیاری دخالت می کردند اما در عصر حاضر، دیگر نظریه های کلان ارائه نمی شود و معماری جزو مواردی است که دچار جزئی نگری شده است. مدرنیته تداوم سنت است و تداوم سنت در جوامع بشری، به دلیل وجود مفهوم مدرنیته اتفاق می افتد. اصطلاح سازی نادرست و معادل سازی غلط مفاهیم در بنیان های فکری، اغتشاشاتی به وجود آورده که در هنر، معماری و فرهنگ به وضوح دیده می شود. تأثیر پذیری ایرانی ها از پیشرفت تکنولوژی در اروپا مهندس سید محمد بهشتی، عضو هیئت مدیره سازمان زیباسازی شهرداری تهران در مورد مشکلات اساسی معماری گفت: تأثیر پذیری ایرانی ها از پیشرفت تکنولوژی در اروپا، تنها منحصر به خروجی و محصولات آنها بوده و سیر تحول و روند دست یابی به این پیشرفت ها، هرگز مد نظر قرار نگرفته است. نقد پذیر بودن تحولات به وجود آمده در اروپا دلیل پویایی آنها است. معماری ایرانی در این دوره با آنچه در اروپا وجود دارد به دلیل تلفیق معماری ایرانی و اروپایی، تفاوت های فراوانی دارد. دگرگونی در ساز و کار مدیریت کلان کشوری علاوه بر تأثیر کمی بر معماری ایران، اثرات کیفی بسیاری نیز بر جای گذاشته است. در ایران به طور متوسط، سالانه در حدود 100 میلیون متر مربع ساختمان سازی می شود و این به معنی تولید 99 درصد زباله ساختمانی است. پیوند دادن معماری معاصر و سنتی ایران دکتر اسکندر مختاری، مشاور عالی سازمان زیباسازی شهر تهران در مورد دلایل اساسی این مشکلات گفت: تاریخ معماری ایران نتیجه کار معمارانی است که ارزشمندند و باید بحث آنها را از ساخت و سازها و شهرسازی های جدید، جدا کرد. به گفته مشاور عالی سازمان زیباسازی، تحول در معماری ایرانی همگام با تحولات فرهنگی رخ داده و بر اساس شواهد، این تحول به پیش از سفر ناصرالدین شاه به اروپا باز می گردد. نباید به بهانه حفظ توسعه شهری و حقوق مالکان، بناهای فاخر معماری معاصر را نادیده گرفت. رسالت امروز ما پیوند دادن معماری معاصر و سنتی ایران است و عبور از گسست به وجود آمده میان این دو، باید در چهره شهر دیده شود. احیای مراکز تاریخی و فرهنگی تهران، آن را به شهری فرهنگی، فرهیخته و قابل سکونت تبدیل می کند. نگاه های کاسب کارانه بدون نگرش های اجتماعی و اقتصادی جواد کریمیان، مدیرکل معماری و ساختمان مدیریت شهری در این باره گفت: متأسفانه شاهد هستیم که از نمای ساختمان های شهر به عنوان دغدغه و اغتشاش بصری یاد می شود. آنها در تحلیل هایی که از فرایند شهرسازی در پایتخت به عمل می آورند دلیل توسعه نامتوازن ارضی و به موازات آن اغتشاش بصری در تهران را وجود نگاه های کاسب کارانه بدون نگرش های اجتماعی و اقتصادی می دانند که بیشترین آسیب را به شهر وارد کرده است. یکی از مهم ترین مسائل در این زمینه آن است که در طراحی نمای ساختمان به سازه بنا توجه شود و کاربری های مجاور نما نیز در نظر گرفته شود. با وجود اهمیت نمای ساختمان ها در معماری سنتی کشور در گذشته، امروزه جنبه سلیقه ای بودن مبحث نما و اعمال سلایق فردی در زیبایی شناسی طرح نما بیشتر مورد توجه قرار می گیرد و این از دلایلی است که موجب شده تا دستیابی به یک انسجام فنی در طراحی و ضوابط مشترک صورت نگیرد. علاوه بر این یکی دیگر از مشکلات در این زمینه آن است که به دلیل مسائل اقتصادی، مالک خواهان آن است که حداکثر استفاده از فضای ساختمان شود و به همین دلیل توجه به نما در اولویت قرار نمی گیرد و حتی گاهی برای فروش بهتر ساختمان، راه پله ها نیز کوچک تر می شود که بر نمای ساختمان تأثیرگذار است.