تهران، مهاجرت وحاشیه نشینی

در محدوده کلانشهرها، حریم ، بیشتر نقش اکولوژیک وتأمین کننده سلامت شهر را بازی میکند و به عنوان هاله تنفسی شهری مطرح است. قانون تعریف محدوده وحریم شهر، روستا و شهرک ونحوه تعیین آنها درسال 1383 تصویب و عبارتست ازقسمتی از اراضی بلافصل پیرامون محدوده شهر که نظارت وکنترل شهرداری کشور درآن ضرورت دارد ومحدوده های آن نباید از مرز تقسیمات کشوری، شهرستان و بخش مربوطه تجاوز نماید. حاشیه نشینی حاشیه نشین را در معنای عام شامل تمام کسانی میدانند که در محدوده اقتصادی شهر ساکن بوده ولی جذب اقتصاد شهری نشده اند. جاذبه شهر نشینی و رفاه شهری، این افراد را از زادگاه خویش به سوی قطب های صنعتی و بازارهای کار میکشاند. حاشیه نشینان به لحاظ اجتماعی دارای موقعیتی متزلزل بوده و در طبقه پایینی از اجتماع قرار دارند. این قشر افرادی فقیرند و در کوچه و پس کوچه ها و محلات کم درآمد زندگی میکنند و اکثر آنان مهاجرین روستایی هستند که به منظور گذران زندگی بهتر راهی شهرها میشوند. حاشیه نشینان ابتدا در حلبی آباد یا زاغه زندگی میکنند و بعد آنجا را به صورت حاشیه در آورده، شکل آن را عوض نموده، خانه های خود را مرتب تر و مستحکم تر میکنند و کم کم آنجا را به شهرک، شهر و شهرستان تبدیل مینمایند. در حال حاضر دو نوع حاشیه نشینی در تهران وجود دارد؛ یکی از آنها حاشیه نشینانی هستند که پیشینه زیادی دارند و حالا دیگر به آبادی تبدیل شده و صاحب کد آبادی هستند. دسته دوم نقاط جمعیتی هستند که در 20 سال اخیر در روستاهای واقع در حریم این کلانشهر شکل گرفته اند و غیررسمی بوده و بدون برنامه در حال رشد هستند. مهاجرت مهاجرت حرکتی است که نیروی انسانی را از مبداء تخلیه و در محلی دیگر اسکان میدهد. مهاجرت در شهرهای جهان سوم تقریباً با هم شباهت دارد. مهاجرت تماماً در 3 جهت روی میدهد، اما ممکن است که در یک کشور نوعی از مهاجرت رواج یابد و در کشور دیگر انواع یا نوع دیگر و.... در این رابطه نظریات مختلفی وجود دارد اما به هر حال تمامی کشورهای جهان سوم، در این پدیده در 3 شکل مشترک می باشند. مهاجرت را به 3 دسته تقسیم کرده اند: مهاجرت مستقیم، مهاجرت غیرمستقیم و مهاجرت نیمه مستقیم. * مهاجرت مستقیم: این مهاجرت حرکتی است که فرد روستایی ازمحل اقامت خود به سوی شهرانجام میدهد و در آنجا مکان مییابد. * مهاجرت غیرمستقیم: حرکتی است که ازروستا با ایلات آغاز شده وپس ازاقامتی در شهر کوچک به طرف مادر شهر ادامه مییابد. *مهاجرت نیمه مستقیم: حرکتی است که ازشهرکوچک به طرف شهربزرگ انجام میپذیرد. مهاجرت و تأثیر آن در شکل گیری حاشیه نشینی انواع مهاجرت (که در بالا ذکر شد)، نشان دهنده مراحل مختلف مهاجرت در رابطه با نوع توسعه و گسترش شهر است. در مرحله اولیه، توسعه شهری، جریان های مهم مهاجرتی به سوی نواحی نزدیک مرکز شهر هدایت میشوند. همچنانکه مرکز شهر گسترش مییابد، سیاست های نوسازی واحدهای مسکونی، اجرا شده و به مرور منطقه فرسوده حول محور مرکز شهر دیگر به عنوان صفحه گردونه مهاجرت عمل نکرده و ضمن تقلیل رفتن، نقش خود را از دست میدهد و عملکرد این بخش در بسیاری از موارد به مناطق قدیمی حاشیه شهر منتقل میشود و بدین ترتیب و در طول زمان حاشیه نشینی شکل گرفته و ضمن تثبیت، بر پیکر شهر تحمیل میگردد. علل مؤثر بر مهاجرت به تهران وحاشیه نشینی نبود و عدم اجرای طرح های توسعه بالادستی همچون طرح آمایش سرزمین، نبود مدیریت واحد شهری به خصوص مدیریت زمین شهری، فقدان منطقه بندی شهر وتوسعه غیرنظام مند آن، نگاه تمرگزگرای سیستم دولتی و سرازیرشدن امکانات مادی و اقتصادی کشوری به شهرهای بزرگ ازجمله شهر تهران، صنعتی شدن و شرایط مناسب اقتصادی شهرها،کاربریهای نامناسب زمین و بورس بازی، ناتوانی مسئولین محلی درجهت کنترل توسعه شهرها، وقوع جنگ در فاصله زمانی 1355 تا 1367 ، تراکم بیش از حدجمعیت در برخی از استان های دیگر مانند گیلان، مازندران و.... ، ضعف امکانات مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی در کلیه استان ها و نیز شهرستان های همجوار تهران.، وجود جاذبه های مختلف زندگی شهری در تهران، از بین رفتن و یا ناکارآمدی مدیریت فعلی در روستاها، عدم مدیریت صحیح شهری، مهاجرت درجهت کسب شغل و درآمدخوب و مناسب. پیامدهای مهاجرت به تهران رواج حاشیه نشینی.، افزایش ناهنجاریها و جرایم اجتماعی و .... ، رواج مشاغل کاذب از جمله توزیع کالاهای غیرمجاز، اشاعه خرده فرهنگ های معارض، رواج بینش قوم گرایی و از بین رفتن تجانس فرهنگی، گسترش بیرویه شهر و بخش های مسکونی غیرمجاز در محدوده ممنوعه شهری از جمله مهم ترین پیامد های مهاجرت بوده است. سابقه ونحوه برخورد با حاشیه نشینی در تهران سعی در ایجاد مساکن ارزان قیمت به شکل زمین های دولتی اقداماتی که با مشارکت وزارت مسکن و شهرسازی و بانک مسکن صورت گرفته اما هنوز بسیار جزئی است و حل مشکل، اقدامات عظیم تری را ایجاب میکند. البته با داشتن برنامه ریزی صحیح و اصولی ،چراکه باعنایت به روش غیراصولی متداول در سال های 1358 تا60 به عده کثیری ازاین افراد خانه های مناسب با شرایطی بسیار نامناسب داده شد اما همین روند باعث شد مهاجرت های بیشتری از روستا به امید صاحب خانه شدن صورت گرفت که در نتیجه آمار حاشیه نشین ها رشد صعودی کرد. افزایش امکانات در روستاها البته به حق شاهد فعالیت عظیم جهادسازندگی دراین زمینه هستیم، اما عدم توجه به رونق کشاورزی و بالابردن سطح درآمد روستائیان و حل مشکلات اقتصادی آنها باعث شده که با وجود امکانات ازقبیل راه آسفالته، آب لوله کشی، برق، سیستم مخابراتی، حمام و... در روستاها هنوز مهاجرت به شهرها به عنوان یک مشکل وجود دارد. کمک به ایجاد صنایع دستی درآمدزا در میان روستائیان این عوامل توسط کمیته امداد در روستاها انجام میگیرد اما به دلیل کمبود بودجه این ارگان چندان قابل توجه وچشمگیر نیست. کنترل جمعیت در روستاهااین کار که با کمک وزارت بهداشت و درمان انجام میگیرد و فعالیت های زیادی هم در این مورد انجام شده، گروه های آموزشی وزارت بهداشت مناطق حاشیه ای در شهرها را زیرپوشش قرارداده اند اما این مقوله هنوز نیاز به فعالیت های بیشتری دارد. مبارزه با بزهکاری و اعتیاد در اجتماعهرچند اقداماتی در این زمینه در طی سال های اخیر صورت گرفته، اما این مقوله هنوز نیاز به فعالیت های گسترده تری دارد. در طی سال های اخیر متأسفانه با کثرت تعداد معتادین مواجه هستیم که نیاز به برخورد صحیح و اصولی دارد. نتیجه گیری نظام شهری باید به گونه ای باشد که نیازهای افزایش جمعیت و توسعه روزافزون شهر را برآورده کرده و راهی برای مقابله با پس زدن این مهاجران به حاشیه ها بیابد. حاشیه نشینی به این دلیل پدید آمده که گروه های کم درآمد نمیتوانند تقاضای خود را در بازار رسمی زمین و مسکن تأمین کنند، لذا به نظام غیررسمی و حاشیه شهرها روی میآورند. مهندس مجید روستا (مدیرکل دبیرخانه ستادملی توانمندسازی و ساماندهی سکونت گاه غیررسمی کشور) دراین زمینه میگوید: تصور نادرستی که وجود دارد این است که تمامی ساکنان حاشیه شهرها، مهاجران روستایی هستند. درحالی که این سکونت گاه ها، گاه علاوه بر مهاجرت روستائیان، به علت پدیده فقر شهری نیز به وجود آمده اند و بخشی از سرریزهای اقتصادی و اجتماعی شهرها که نمیتوانند جذب بازارهای رسمی زمین، مسکن و اقتصاد شهر شوند، نیز برای دسترسی به مسکن در حداستطاعت خود به این سکونت گاه ها پناه میآورند.