چگونه تلفات زلزله کاهش مییابد؟

تلاش برای یافتن راه هایی به منظور کاهش خسارات ناشی از وقوع زلزله، از مهم ترین دغدغه های محققان و زلزله شناسان است چراکه اگر تنها چند ثانیه قبل از وقوع بتوان مردم را آگاه کرد، از بروز بسیاری از تلفات جانی میتوان کاست ؛ ضمن اینکه تمامی صاحبنظران بر مبحث آموزش و تأثیرات مثبت آن تأکید دارند. دکتر سید محمد سید معصومی، یکی از محققانی است که در این رابطه کار های ارزشمندی همچون اختراع دستگاه هشداردهنده زلزله انجام داده است. آنچه در زیر میآید ماحصل گفتگویی است که با این پژوهشگر داشته ایم. پیام ساختمان:به عنوان نخستین سؤال لطفاً در مورد کارکرد دستگاه هشدار زلزله توضیح دهید. دستگاه هشداردهنده زلزله حساس به موج P زلزله (امواج اولیه) میباشد که چندین ثانیه قبل از شروع لرزش زمین به صدا در می آید و هنگام شب مردم را از خواب بیدار و در روز مردم را هوشیار میکند و به همین دلیل قطعادر کاهش تلفات مؤثراست. این دستگاه دارای تاییدیه از دانشگاه های داخل و خارج از کشور بوده و استاندارد اروپا (CE) و ایران را اخذ کرده است. پیام ساختمان:افراد پس از اطلاع از زلزله و تنها چند ثانیه قبل از وقوع چه اقدامیمیتوانند انجام دهند؟ آیا اتاقک امنی برای پناهگیری هم در نظر گرفته اید؟ در تمام زلزله ها چند ثانیه میتواند تعیین کننده مرگ و زندگی باشد. قطعاً اگر مردم بم را ساعت 26/5 صبح از خواب بیدار میکردیم تلفات ما 43 هزار نفر نبود. در بسیاری سایت ها نوشته شد مرگ بم در خواب . همه قبول دارند که خواب بودن هنگام زلزله باعث افزایش تلفات میشود . بنده تصاویری از زمان زلزله رودبار و بم در اختیار دارم که این مطلب را کاملاً تأیید میکند. بیداری به تنهایی میتواند با توجه به مکانیزم های دفاعی و خودکار بدن باعث کاهش تلفات گردد. حال اگر در آن چند ثانیه طلایی به محل های امن ساختمان پناه ببرند بازهم تلفات کمتر خواهد شد. در پاسخ به بخش دوم سؤالتان هم باید بگویم ؛ اتاقک امن پرتابل ساخته شده توسط ما میتواند با توجه به مقاومت بسیار بالا ، در کاهش تلفات نقش بسزایی داشته باشد . پیام ساختمان:با توجه به اینکه در حال حاضر این دستگاه هشدار در ساختمان های ما وجود ندارد، چه جاهایی را برای پناهگیری بهتر در هنگام زلزله مناسب میدانید؟ تهیه و نصب این دستگاه جهت استفاده در ساختمان بسیار ساده و ارزان میباشد و به نظر بنده وجود این دستگاه در تمام ساختمان های مسکونی بسیار ضروری است. در مورد محل های پناهگیری میتوان از کنار ستون ها، گوشه اتاق ها، کنار دیوارهایی که پشت آنها خالی نباشد، زیر سقف های محکم (اگر وجود داشته باشد)، زیر میزهای قوی و محکم استفاده کرد . پیام ساختمان:لطفاً در مورد نظریه مثلث های حیاتی به عنوان یکی از نظریات مورد بحث برای پناهگیری توضیح دهید. نظریه مثلث های حیاتی شامل، فضای خالی کنار اشیای سنگین که حاشیه طولانی داشته باشند مثل مبل، میز کار، گاوصندوق، ماشین یا مانند اینها میشود. نکته بسیار مهم این است که باید بدانیم در چه ساختمان هایی میتوان از مثلث های حیاتی استفاده کرد. توجه کنید، در ساختمان هایی که سقف آنها خرد میشود؛ مثل سقف های طاق ضربی و خشتی، مثلث حیاتی قابل استفاده نیست ولی در ساختمان هایی که سقف های آنها چند تکه شده و به صورت قطعات بزرگ و یا حتی یک تیکه سقوط میکند، مثلث های حیاتی خیلی کمک کننده هستند. پیام ساختمان:عده ای پیش بینی زلزله را امری غیر ممکن میدانند و عده ای دیگر اعتقاد دارند با یافته های علمی میتوان آن را پیش بینی کرد و حتی دلایلی بر قابل پیش بینی بودن آن از جمله افزایش گاز رادون و ابر های یونی در منطقه یا افزایش ایزوتوپ های موجود در آب را مطرح میکنند. نظر شما در این رابطه چیست؟ پیش بینی زلزله همیشه در محافل علمی مورد دعوا و موضع گیری خیلی از اهل فن بوده و هست ولی باید بدانیم تا این لحظه کسی زلزله را نتوانسته پیش بینی کند که البته این دلیل بر غیر قابل پیش بینی بودن زلزله نمیباشد. خروج گاز رادون و آرگون از درزهای زمین، ابرهای یونی و افزایش ایزوتوپ های موجود در آب، گرم شدن چشمه ها، یونیزاسیون مولکول های هوا و .... همگی واقعیت دارند ولی در همه زلزله ها به طور یکنواخت این اتفاق ها رخ نمیدهد. قطعاً در آینده بشر از این سردرگمی در پیش بینی زلزله خارج خواهد شد و ما هم در حد خودمان در حال تحقیقات در این زمینه هستیم و دستاوردهایی داشته ایم که بعد از تأیید به اطلاع مردم عزیز کشورمان خواهیم رساند . پیام ساختمان:به عنوان یک محقق، آموزش های همگانی زلزله در کشورمان را چگونه میبینید؟ اگر شما به عنوان یک شهروند از اطلاعات کامل در تقابل با زلزله و رفتارهای صحیح انسانی قبل، حین و بعد از زلزله برخوردار باشید و حداقل از 10 نفر 9 نفراطلاعات لازم را داشته باشند، میتوان نتیجه گرفت که آموزش های همگانی خوب انجام شده است. قطعاً باتجربه های تلخی که در زلزله های دور و نزدیک داشته ایم و همچنین قرار داشتن کشور عزیزمان ایران در کمربند آلپ – هیمالیا و لرزه خیزی شدید، باید خیلی بیشتر از این در خصوص آموزش همگانی از طریق صدا و سیما، مجله و جراید، مدارس و دانشگاه ها اقدام کرد. پیام ساختمان:ساختمان سازیها تا چه اندازه میتواند بر حرکت گسل های زمین مؤثرباشد؟ سازه هایی که تنش های قابل توجهی بر پوسته زمین وارد میکنند، میتوانند سبب بروز زلزله های القایی نظیر سد ها شوند ، ولی ساختمان های با ارتفاع محدود در این مقوله نقشی نمیتوانند داشته باشند ؛ البته ساخت آسمانخراش در نزدیکی گسل میتواند نگران کننده باشد که این موضوع درامریکا و ژاپن به شدت مورد توجه است . پیام ساختمان:در حال حاضر ساختمان های ما بدون توجه به اینکه بر روی گسل واقع شده اند یا خیر قیمت گذاری میشوند. مثلاً ساختمانی با وجود اینکه بر روی گسل قرار دارد، صرفا با توجه به منطقه مورد نظر قیمت گذاری میشود. فکر میکنید چرا اینگونه تفکر حکمفرماست. آیا کشور های دیگر زلزله را در قیمت گذاریها مورد توجه قرار میدهند؟ قاعدتاً سازمان های نظارتی مثل شهرداریها از ساخت و ساز روی گسل ها باید به شدت جلوگیری کنند. این یک قاعده کلی است که هرچه به گسل نزدیک تر باشیم، آسیب و خسارت بیشتر است و ساختمان هایی که روی گسل ساخته شده اند در زلزله هایی با شدت کم که اصولا نباید منتظر تخریب باشیم، به شدت آسیب میبینند. بنابراین قیمت و بهای ساختمان های ساخته شده روی گسل و یا حتی نزدیک گسل قطعاً باید از محل های دور از گسل کمتر باشد. البته این بیاحتیاطی در اروپا و کشوری مثل ایتالیا نیز وجود دارد و خسارت و لطمه اش را نیز در زلزله های اخیر دیده اند ولی در آمریکا و ژاپن مراعات میشود در آمریکا و ژاپن اجازه ساخت و ساز روی گسل ها و حتی در حد حریم مربوطه داده نمیشود ولی در ایتالیا این بیاحتیاطی صورت گرفته و ارزش ساختمان های ساخته شده روی گسل از دیگر قسمت ها کمتر است . پیام ساختمان:در پایان اگر صحبتی دارید، بفرمایید. آسیب شناسی تقابل با زلزله در کشور عزیزمان ایران امری ضروری است و با تنگ کردن حلقه های نظارتی بر ساخت و سازها، مقاوم سازی سازه ساختمان های خاص، عمومی و مسکونی تا حد ممکن، بهسازی غیرسازه ای، استفاده از تجهیزات ایمنی مانند هشداردهنده های زلزله، سیستم های اتوماتیک قطع گاز جهت خطوط اصلی گاز، ایمن سازی جایگاه های سوخت سی ان جی و بنزین در قبال زلزله، ایمنی ایستگاه های تقلیل فشار گاز (TBS و CGS) در قبال زلزله، ایمنی پتروشیمیها و کلیه کارخانه ها صنعتی و شیمیایی و....... میتوانیم در زلزله های آتی خسارات و تلفات کمتری داشته باشیم و باید بپذیریم در حال حاضر در زمینه ایمنیهای ذکر شده بالا بسیار ضعیف هستیم و علت بالا بودن آمار تلفات ما در زلزله ها همین نکات است که باید مورد توجه خاص و جدی قرار گیرد .