معماری خلیج فارس

گروه معماری و دکوراسیون:برای هر تازه واردی که سال ها در نواحی مختلف ایران (غرب، شمال غرب، شمال، شمال شرق) به بررسی معماری سنتی پرداخته باشد، ملاحظه ساختمان ها و ویژگیهای معماری بومی این نواحی خاصه بافت قدیمی شهرهای جنوبی ایران تا حدی اعجاب آور و در عین حال زیبا و با ابهت جلوه میکند. معماری بومی سواحل خلیج فارس منطبق با اقلیم گرم و مرطوب آن است. در این مناطق، مقابله با گرما و رطوبت زیاد هوا و خاک حائز اهمیت فراوان است، لذا برقراری جریان دائمی هوا در بیرون و داخل ساختمان ها و ایجاد سایه از ملزومات معماری این مناطق محسوب میشود. آب انبارهای بزرگ با گنبدی عظیم و مساجدی زیبا با گلدسته های بلند در لابه لای ساختمان و بادگیرهای تو درتو اشکال هندسی زیبائی در افق آرام و سواحل خلیج فارس به وجود آورده که بیننده را مدام از تصوری زودگذر به تفکری عمیق فرو میبرد. معماران حوزه جنوب ایران پس از قرن ها ممارست و آموختن تجربیات تلخ دریافته اند که نوع بنا باید چگونه باشد که برای زیست در فصول مختلف مقاوم و مناسب با شرایط اقلیمی سازگار باشد و بهترین و با صرفه ترین مواد و مصالح ساختمانی که در مقابل باران های سیل آسا و آفتاب سوزان و رطوبت خفقان آور مقاومت داشته باشد، چیست. بررسی اینگونه مسائل در حقیقت بخش بزرگی از آزمون های موفق هم وطنان ساحل نشین ما در حوزه خلیج فارس است که به هزاران سال قبل تعلق داشته و ما به خوبی در مییابیم که بنیاد سنت های معماری ایرانیان حوزه خلیج فارس با جاودانه تاریخ اقوام و ساکنان این نواحی همراه و دمساز بوده و معماران بومی و قومی این مردم در طول قرون و اعصار هنر ارزنده معماری سنتی را از نسلی به نسل دیگر انتقال داده و هم اکنون نیز در حالی که مواد و مصالح ساختمانی مقاوم تر و استوارتری در اختیار دارند به قطع تداوم معماری سنتی یکباره تن در نداده و در عوض به شیوه ای ارزنده تر و زیبا تر معماری بومی و قومی را ادامه میدهند. هم وطنان پر توان ما در حوزه خلیج فارس قرن ها قبل در مقابل عوامل مخرب طبیعی (هوای گرم و طاقت فرسا، باران های موسمی و سیل آسا، رطوبت زیاد از حد و ویرانگر) دریافته اند که برای ادامه حیات و تفوق بر مشکلات موجود میبایستی همه چیز را متناسب با شرایط اقلیمی و در جهت خنثی کردن اثرات ویرانگر آن عوامل به وجود بیاورند. بادگیر که در حقیقت تکامل یافته ترین اختراع معماران سنتی این نواحی است در واقع به عنوان مطمئن ترین وسیله به منظور غلبه بر هوای سوزان و ناسازگار این مناطق به وجود آمده است. ساختمان های پر حجم با طبقات متعدد و اتاق های بزرگ و سقف بلند که با پنجره های بزرگ و کوچک پوشانده شده و در پس ایوانی عمیق و ستون دار پنهان است، از خصوصیات عمده معماری سنتی حوزه خلیج فارس است که با تلفیق عوامل دیگر موجب ادامه حیات در اینگونه ساختمان ها گردیده و بیننده به تعجب در مییابد که چرا اشعه سوزان آفتاب در فصول گرما خیز مستقیماً به داخل اتاق و محل نشین ساکنان اینگونه بناها نمیتابد و ما در مییابیم که اساس ایجاد ساختمان با ایوان های ستون دار و عمیق در حوزه خلیج فارس صرفاً” برای جلوگیری از نفوذ مستقیم اشعه آفتاب بوده است که در مناطق دیگر ایران استفاده از چنین شیوه ای متداول نیست. مصالح ساختمانی حوزه خلیج فارس دیوار ساختمان ها ضخیم و مصالح عمده آن را کلوخه سنگ های گچی تشکیل میدهد که در ملاتی قطور از گچ زنده پوشانده میشود و مهم ترین استفاده از دیوارهای ضخیم در اینگونه مناطق جلوگیری از نفوذ گرمای شدید و استحکام آن در برابر باران های سیل آسا است و چون شدت حرارت آفتاب در تابستان از ساعت 8 صبح به بعد شروع میشود، به آسانی میتوان دریافت که معماران بومی بر مبنای چه فلسفه و دلیل خاصی به ساختن ساختمان های پر حجم و بلند که در چهار جبهه حیاط مرکزی آن اتاق های بلند و بزرگ ساخته شده، مبادرت کرده اند. زیر زمین در ساختمان های این مناطق به دلیل وجود رطوبت توأم با گرمای شدید ساخته نمیشود. سقف اتاق ها بیش از 5 متر بلندی دارد و بر بالای در گاه های ورودی پنجره های مشبکی از نوع پنجره های گچی قالبی که با نقوش هندسی زیبائی به وجود آمده تزیین یافته است. یکی از خواص ارزنده اینگونه پنجره ها جریان هوای خنک به داخل ساختمان است. تمام بناهای حوزه خلیج فارس دارای یک یا چند بادگیر است که بخش عمده ای از ساختمان را در گرمای طاقت فرسای تابستان خنک و قابل زیست میکند. معمولاً بادگیرها در فرم ها و اندازه های مختلف و بر فراز آخرین طبقه یا در طبقات مختلف استوار میگردد. در داخل بناهای بزرگ غیر از آب انبار اختصاصی حمام نیز وجود دارد، فاضلاب از طبقات بالا به وسیله مجرای دهان گشاد و سر پوشیده ای به طبقه اول هدایت شده و از گوشه ساختمان به خارج و به چاه فاضلاب وارد میگردد. عرض راهروها در تمام بناهای جنوب ایران بیش از 2 متر است. در کنار این راهروها (دالان) در دو طرف سکوهای پهن و عمیقی ساخته شده که در فصول گرما ساکنان منازل برای استفاده از جریان هوا و خنکی آن استفاده میکنند. در ورودی ساختمان ها مستقیماً به داخل راهرو (دالان ) باز نمیشود بلکه با استفاده از یک پیچ تند به دالان راه پیدا میکند و دلیل آن هم جلوگیری از نفوذ مستقیم آفتاب به داخل دالان ها است. اتاق های جانبی دالان ها معمولاً با دریچه مشبکی به راهروها متصل است و بخشی از هوای خنک دالان در فصول گرما با باز کردن دریچه ها به داخل اتاق های جانبی جریان پیدا میکند. معماری بازارچه ها بازارچه های قدیمی این مناطق فاقد سقف آجری است و معمولاً بازارها با پوششی از حصیر یا نی بوریا یا تیر چوبی پوشانده شده است . برای اینکه بازارها از نظر روشنائی در مضیقه نباشد سقف را از جهت طولی به صورت پلکانی میسازند و فواصل سطوح سقف را با دریچه های مشبک چوبی میپوشانند و با این شیوه ضمن اینکه از نفوذ مستقیم آفتاب به داخل بازار جلوگیری می شود، نور کافی نیز به بازار میرسد. تمام بناها اعم از خانه مسکونی یا مغازه بر روی سکویی به ارتفاع تقریبی یک متر یا بیشتر ساخته شده و شاید علت ایجاد آن جلوگیری از هجوم آب باران به هنگام باران های فصلی سیل آسا به داخل منازل است. در مقابل هر ساختمان بزرگ یک سکوی پهن و طویل ساخته شده که در فصول گرما به هنگام عصر از آن استفاده میشود و معمولاً در فواصل هر 3 یا 4 ساختمان بزرگ میدان کوچکی وجود دارد و این شیوه معماری در تمام محلات قدیم بندر لنگه، بندر لنگ، بندر خمیر، بندر عباس، میناب، قشم به چشم میخورد. استفاده از دریچه های مشبک با نقوشی هندسی و زیبا در تمام بناهای این منطقه یکی از اختصاصات تلفیقی هنر معماری سنتی ساکنان این ناحیه است که به طور عموم در تمام بناها از این نوع دریچه های زیبا استفاده میشود