نقشه برداری؛ حلقه مفقوده صنعت ساختمان

مهندس احمد بزرگی راد* چنانچه به محیط اطراف خود بنگریم، میبینیم که بسیاری از متخصصان و کارشناسان و تکنسین ها و حتی کارگران فنی در اجرای امور محوله خود در حوزه های گوناگون نیاز به نقشه و هندسه را احساس میکنند و مجبورند به نحوی از هندسه استفاده کنند و کروکی یا نقشه ای برای انجام کار خود تهیه نمایند. از بنایی و جوشکاری و نجاری گرفته تا قالب بندی و...همه و همه بدون متراژ و اندازه گیری و انجام مشاهدات نمیتوانند کارهای خود را به طور صحیح انجام دهند. هر نوع تعیین موقعیتی نیاز به ورود حرفه نقشه برداری دارد. البته این کارها (به خصوص در احداث ساختمان یا هر سازه ای،) نیاز به بررسی علمی و برنامه ریزی دقیق توسط مهندس نقشه بردار دارد تا نتیجه کار نیز درست بوده و مثلث طلایی(دقت، هزینه، زمان) قابل تشکیل باشد. برای روشن شدن مطلب ضمن اشاره به تعریف مهندس نقشه بردار و شرح وظایف آن از دیدگاه فدراسیون بین المللی نقشه برداری (FIG)به بخشی از کاربردهای این رشته بنیادی در دو حوزه ساختمان و شهرسازی میپردازیم و سپس مشکلاتی را که در این زمینه در کشور ما وجود دارد، بیان میکنیم. فعالیت ها یک مهندس نقشه بردار، شخصی متخصص با تحصیلات دانشگاهی و مهارت فنی است که یک یا بیشتر از یک فعالیت ذکرشده در ذیل را انجام میدهد: • تعیین، اندازه گیری و نمایش شکل زمین، عوارض سه بعدی، نقاط صحرایی و گذرگاه ها • گردآوری و تفسیر اطلاعات زمینی و اطلاعات مکانی مربوط به آن • استفاده از اطلاعات فوق الذکر برای برنامه ریزی و اداره مؤثر زمین، دریا و یا ساختارهای موجود در آن • تحقیق درباره تکنیک های ذکرشده در بالا و توسعه آنها. وظایف تخصصی وظایف تخصصی یک نقشه بردار ممکن است شامل یک یا بیش از یکی از فعالیت های ذیل باشد که بر روی زمین و یا زیر یا بالای سطح زمین یا دریا اتفاق افتد و در ارتباط با مهارت های دیگر انجام شود. • تعیین اندازه و شکل زمین و سنجش کلیه داده های مورد نیاز برای مشخص نمودن اندازه ، موقعیت، شکل و عوارض هر قسمت از زمین و نمایش تغییرات ایجادشده در آن. • موقعیتیابی اشیاء در مکان و زمان مانند موقعیتیابی و نمایش عوارض فیزیکی، ساختارها و کارهای مهندسی در رو، بالا یا زیر سطح زمین. • توسعه، آزمایش و تنظیم سنسورها، وسایل و سیستم ها برای مقاصد فوق الذکر و دیگر مقاصد نقشه برداری. • جمع آوری و استفاده از اطلاعات مکانی از فاصله نزدیک، تصاویر هوایی و ماهواره ای و اتوماسیون این مراحل. تعیین موقعیت مرزهای زمین اعم از عمومی یا شخصی، شامل مرزهای ملی و بین المللی و ثبت آنها با مجوز مناسب. • طراحی، ایجاد و اداره سیستم های اطلاعات مکانی (GIS) و جمع آوری، ذخیره، تحلیل، مدیریت، نمایش و توزیع داده ها. • تحلیل، تفسیر و تلفیق عوارض و پدیده های مکانی در GIS ، شامل به تصویر کشیدن و ارتباط چنین داده هایی در نقشه ها، مدل ها و وسایل رقومی سیار. • مطالعه محیط طبیعی و اجتماعی، سنجش منابع زمینی و دریایی و استفاده از چنین داده هایی در برنامه ریزی توسعه شهری، روستایی و منطقه ای. • برنامه ریزی، توسعه و باز توسعۀ ملک، چه به صورت شهری یا روستایی و چه به صورت زمین یا ساختمان. • ارزیابی ارزش و مدیریت ملک، چه به صورت شهری یا روستایی و چه به صورت زمین یا ساختمان. • برنامه ریزی، سنجش و مدیریت کارهای ساختمانی از جمله تخمین هزینه ها. • برای انجام فعالیت های گفته شده، مهندسان نقشه بردار بایستی جنبه های قانونی، اقتصادی، محیطی و اجتماعی مؤثر در هر پروژه را مدنظر داشته باشند. الف-حوزه شهرسازی بیشک اولین موضوعی که قبل از ساخت هر شهری مورد نیاز میباشد، انجام مطالعات مختلف در زمینه های گوناگون به جهت امکان ساخت شهر است. مهم ترین این مطالعات در بخش زمین شناسی، آب رسانی، آمار و ... میباشد تا موقعیت مکانی مناسبی برای شهرسازی در نظر گرفته شود که همه آنها به نحوی نیاز به نقشه مناسب موضوعی دارند. از طرفی بعد از انتخاب محل تهیه نقشه توپوگرافی جهت ایجاد راه های ارتباطی و جانمایی سایر سازه ها و اماکن فرهنگی و مذهبی و خدماتی و آموزشی و...در یک سیستم مختصات واحد(جهانی)مورد نیاز میباشد.خلاصه اینکه هر جدولی در کنار هر جوی و گذر احداثی بخواهد نصب گردد، نیاز به نقشه و نقاط ارتفاعی دقیق و آکس و تراز و شیب بندی اصولی دارد. در اثر عدم استفاده از مهندس نقشه بردار و شهرسازی غیراصولی مشکلات فراوانی گریبان گیر شهروندان و هزینه های مضاعفی نیز متوجه دولتمردان میگردد. از جمله این موارد میتوان به: تعرض به معابر و طرح های شهری، عدم رعایت شیب بندیهای طولی و عرضی در گذرگاه ها و در نتیجه آب گرفتگی شدید معابر شهری، دفع غیر صحیح فاضلاب شهری و مشکلات زیست محیطی ناشی از آن، احداث پیاده روهای غیر ایمن و ایجاد مشکلات برای عابران و به خصوص معلولین، ایجاد شیب ها و پله های غیرضروری، ایجاد تداخل و تجاوز و تزاحم و تعارض در املاک شهری و مشکلات حقوقی ناشی از آنها، ادامه شیب رمپ پار کینگ ها تا بر خیابان و داخل محوطه پیاده رو و... اشاره نمود که همگی باعث بروز مشکلات شهری و معضلات اجتماعی و زیست محیطی برای مردم میشوند که بعضاً غیرقابل جبران میباشند. ب- حوزه ساختمان در بحث کاربرد نقشه برداری در ساختمان نیز موضوع از دو زاویه قابل بررسی است. ابتدا در پیاده نمودن موقعیت مکانی صحیح ملک و دوم نیز تعیین شکل هندسی صحیح و اندازه گیری طول و زاویه و مساحت دقیق آن و نظارت امور از مرحله گودبرداری تا کنترل سازه ضمن کنترل دقیق آکس و تراز ستون ها و صفحه پلیت ها و اجرای سقف ها و نیز رعایت شیب بندیها در رمپ ها و پله ها و طبقات مختلف. در مقوله اول به دلیل صدور اسناد مالکیت غیر شفاف و ابهام دار در گذشته و نیز عدم استفاده از مهندسان نقشه بردار در تعیین موقعیت مکانی املاک مشکلات حقوقی و دعاوی ملکی زیادی برای شهروندان به وجود آمده است. این در حالی است که هم اکنون نیز شهرداری تهران در پیاده نمودن موقعیت املاک بر روی نقشه های مبنایی بزرگ مقیاس ضمن اخذ تعهد از مالک او را مسئول این کار دانسته و خود را از هر گونه مسئولیتی در خصوص اشتباه پیاده نمودن مبری میداند. در مقوله دوم نیز مشکلات فراوانی در گودبرداریهای غیراصولی و عدم کنترل ستون ها و بیس پلیت ها برای ساختمان های بخصوص بلندمرتبه ایجاد میشود. به طوری که چنانچه با ایجاد شبکه نقاط کنترل زمینی دقیق نسبت به کنترل سازه اقدام نکنیم به دلیل قرار نگرفتن ستون ها در آکس صفحه پلیت ها و خدای نکرده بر اثر بروز یک زلزله کوچک و به خاطر بارگذاری ناصحیح فاجعه ای جبران ناپذیر به خاطر تخریب ساختمان به وقوع خواهد پیوست. در حال حاضر جز در کلانشهر تهران در بیشتر شهرهای کشور و حتی شهرهای استان تهران نیز ضمن صدور شناسنامه فنی و ملکی ساختمان، از وجود مهندس نقشه بردار در مراحل مختلف احداث ساختمان استفاده میگردد. شناسنامه فنی و ملکی ساختمان به عنوان سندی حاوی اطلاعات هندسی و توصیفی ابنیه، زیربناییترین و مهم ترین اقلام اطلاعاتی را در بر میگیرد که صحت اطلاعات آن لازمه مشارکت تمامی رشته های اصلی مصوب قانون میباشد. در روزهای پایانی سال گذشته( در روزی که برای جامعه مهندسی کشور مبارک است یعنی پنجم اسفند، روز مهندس) نامه ای از طرف سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران به عنوان شهردار محترم تهران نوشته میشود و طی آن درخواست عملیاتی شدن آئین نامه اجرایی ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان را مینماید. البته تنها با تأکید بر حضور تنها چهار رشته! که باعث تأسف بسیار جامعه نقشه برداری شد و در ادامه با پیگیری جامعه صنفی مهندسان نقشه بردار ایران مجدداً سازمان مزبور مجبور به مکاتبه میگردد، البته این بار با معاونت محترم معماری و شهرسازی شهرداری تهران که طی آن حضور سه رشته دیگر(نقشه برداری در تمام گروه ها و ترافیک و شهرسازی فقط در گروه د) درخواست شده است. اعتقاد داریم؛ محروم نمودن این گروه از مهندسان از حق قانونی خود در نقش آفرینی ایجاد ساختمان و شهری مناسب و نیز نادیده گرفتن حق مسلم مردم فهیم تهران بزرگ در داشتن اطمینان از ملک و ساختمان خود، باعث به وجود آمدن مشکلاتی در حوزه خدمات شهری و ساخت و سازها میگردد که خسارت آنها بعضاً جبران ناپذیر خواهد بود و شایسته نیست صرفاً به بهانه افزایش ناچیز هزینه تمام شده در حوزه ساخت وساز کلانشهر تهران مردم را از داشتن ساختمانی ایمن، ملکی شفاف و شهری سالم با بهره دهی مناسب محروم سازیم. *مدیرعامل شرکت مهندسین مشاور نقشه برداری ژیزمان