خطایی که به سهولت قابل کنترل است

ما در کشوری زندگی میکنیم که رخداد زلزله در آن، به ویژه در سال های اخیر به امری مکرر تبدیل شده است. وقوع زلزله، ناخودآگاه ما را به یاد ریزش آوار و تخریب انداخته و متعاقباً تلفات و از بین رفتن انسان های بیگناه را در ذهن مان ترسیم میکند. غافل از اینکه وجود شبکه های برق و گاز که در سطح کشور جهت خدمات رسانی به صنعت، کشاورزی، روشنایی و .... خود نمایی میکنند، میتوانند به عنوان عاملی مخرب در ساختمان های مسکونی، اداری، صنعتی و ... بوده و با وقوع زلزله باعث حریق و انفجارهای مهیب شوند. به عنوان مثال میتوان از زلزله کوبه ژاپن (1995) و نورتریج آمریکا (1994) که حریق بعد از زلزله را تجربه نموده اند، نام برد . معمولاً هر شخصی با رویت آتش به سمت آب قدم بر میدارد چرا که آب خاموش کننده و موجب مهار آتش است . اکنون این سؤال پیش میآید که چنانچه بعد از وقوع زلزله و نیز با فرض باز بودن راه های کمک رسانی، ماشین های آتش نشانی و امداد و کمک رسانی به همراه آتش نشانان عزیز به همراه تجهیزات کامل به محل های آتش سوزی برسند ولی با آسیب شبکه آب شهری مواجه گردند، تکلیف چیست ؟! همان گونه که در مقدمه اشاره شد در زلزله کوبه ژاپن و یا نورثریج آمریکا آب رسانی به محل های گرفتار حریق عملاً غیرممکن گردیده بود. پس میتوان نتیجه گرفت، در صورت وجود امکانات کافی و نیز به فرض باز بودن کامل راه های امدادرسانی، چنانچه شبکه آب آسیب دیده باشد، اطفای حریق دشوار خواهد شد . چگونه در مناطق زلزله زده حریق ایجاد میشود ؟ به طور یقین بروز آسیب در خطوط لوله نفت و گاز در سطح شهر و نیز آسیب لوله کشی گاز و سیم کشی برق داخل هر ساختمان موجب حریق ناشی از زلزله میگردد. همچنین آسیب دیدن شبکه آب در سطح شهر امکان اطفای حریق را دشوار میکند و در صورت عدم مهار آن، حریق بعد از زلزله به صورت افسارگسیخته، تصویری مانند شهر کوبه (ژاپن) بعد از هر زلزله را در ذهن تداعی مینماید. راه حل چیست ؟ از داخل ساختمان ها شروع کنیم : 1- ایجاد حریق هنگام وقوع زلزله، بیشتر بر اثر سقوط یا جابه جایی وسایل گازسوز(روشنایی و گرمایشی) و یا ذخیره غلط سوخت در ساختمان ها صورت میگیرد ! آیا مهار کردن وسایل مذکور خیلی مشکل است یا اینکه به خاطر دغدغه و مشکلات جاری به آنها توجه لازم نشده است ؟ 2-آیا به اندازه کافی به این نکته که مواد قابل اشتعال نباید نزدیک وسایل گرمایشی باشند توجه داشته ایم ؟ 3- آیا اجاق های مورد استفاده در ساختمان های ما دارای ترموکوپل است یا خیر؟ 4- آیا خاموش کننده دستی مثل کپسول آتش نشانی در ساختمان ما پیدا میشود؟ 5- آیا اگر در ساختمان بلندمرتبه هستیم ساختمان ما مجهز به سیستم ایمنی در برابر حریق میباشد؟ 6- سیستم های قطع اتوماتیک گاز حساس به امواج زلزله جهت قطع گاز ورودی به ساختمان از مهم ترین عوامل پیشگیری آتش سوزی ناشی از زلزله است که از دو دهه قبل نوع مکانیکی آن در آمریکا اجباری شده و هم اکنون نوع پیشرفته و الکترونیکی آن در بازار ایران موجود است، آیا ساختمان ما به این دستگاه مجهز شده است؟ 7- آیا استاندارد سیم کشی برق در ساختمان ما رعایت شده است؟ حداقل استاندارد سیم کشی برق، اتصال زمین آن است که علاوه بر جنبه های ایمنی عمومی (جلوگیری از برق گرفتگی) موجب پیشگیری از اتصالی برق و آتش سوزی ناشی از آن هنگام زلزله میشود. 8- یکی از نکاتی که در زلزله کوبه مشاهده شده است، وقوع آتش سوزی به علت روشن شدن سریع ژنراتورهای اضطراری بود که با ایجاد جرقه الکتریکی و انفجار گاز انباشته شده در محیط، موجب حریق گردیدند. همچنین گسترش آتش سوزی ناشی از وجود انبارهای لوازم قابل اشتعال در یکی از محلات و نبود آب کافی جهت اطفای حریق بود. لذا لازم است که تعبیه وسایل هوشمند بر روی دودسازهای برق اضطراری بررسی و در صورت لزوم در استانداردهای مربوطه گنجانده شود. به نحوی که در صورت وقوع زلزله از وصل سریع و اتوماتیک جریان برق در ساختمان بلافاصله پس از آن جلوگیری شده و این کار تنها پس از حصول اطمینان از وجود ایمنی در ساختمان (مثلا عدم وجود نشت گاز) توسط سیستم دستی انجام گیرد. همچنین محل نصب سیستم های راه اندازی دستی، باید به گونه ای باشد که پس از زلزله به نحو مناسب در دسترس ساکنان (یا گروه های امداد) قرار گیرد و ضمن بررسی باید دستورالعمل های لازم تهیه و تدوین گردد. آیا بدین گونه عمل کرده ایم ؟ 9- نصب و تثبیت مخازن سوخت تاسیسات گرمایش ساختمان با توجه به نیروهای ناشی از زلزله، آیا مطابق استاندارد اجرا شده است؟ 10- تأسیسات و لوله کشی آب شهری: سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی هر منطقه بدون وجود منابع آب با مشکلات زیادی برای مهار آتش سوزی مواجه خواهد شد . لذا در صورت فراهم بودن آب و تجهیزات لازم، حتی در صورت عدم حضور نیروهای آتش نشانی، امکان مهار حریق توسط آتش نشانان داوطلب محلی امکان پذیر میباشد. قطع شبکه های آب رسانی از وقایع بسیار رایج در اکثر زلزله های بزرگ است. واقعاً در ساختمان هایی که زندگی میکنیم کنترل این موارد نه گانه دشوار است یا ما به اهمیت آن پی نبرده ایم و توجه نمیکنیم ؟ خارج از ساختمان : شکست خطوط گاز شهری از دلایل مهم وقوع و پیشرفت آتش سوزی پس از زلزله است . از آنجا که شکستگی این خطوط میتواند در محل عبور آن از محل تقاطع گسل ها اتفاق افتد، آیا اتخاذ تدابیر ایمنی در آن محل به منظور پیشگیری از شکستگی خطوط و آتش سوزی کار دشواری است؟ ایستگاه های تقلیل فشار گاز از محل های بسیار مهم و نگران کننده میباشند که تجهیز آنها به سیستم های قطع اتوماتیک گاز به نحوی که جریان گاز در کلیه مناطق زلزله زده بلافاصله پس از وقوع زلزله قطع شود، میتواند بسیار مفید باشد.علمک های گاز جلوی منازل که حاوی گاز با فشار PSI 60 میباشند باید مورد توجه قرارگیرند. بدیهی است تخریب ساختمان ها یا حتی دیوار جنب علمک گاز و آسیب وارده به لوله علمک یا رگلاتور نصب شده در علمک میتواند باعث آزادسازی گاز با فشار بالا شده و حریق خطرناکی در مقابل هر منزل ایجاد کند.در این خصوص سیستم های ایمنی علمک های گاز طراحیشده توسط متخصصین ایرانی میتواند در کاهش این خطر بسیار کارساز باشد که خوشبختانه به طور جدی مورد توجه و استقبال شرکت ملی گاز ایران قرار گرفته است .جهت پیشگیری از این حادثه، مشابه با خطوط گاز، سیستم های ایمنی شبکه آب در سطح شهر باید طراحی و نصب گردد. همانطور که در کوبه ژاپن ذخایر آب در مخازن زیرزمینی برای آتش نشانان نتوانست مفید باشد و آب استخرها در نورثریج کمک زیادی به آتش نشانان کرد، از این تجربه باید در شهرهایی مثل تهران استفاده نمود که استخرها و مخازن آب مقاوم در برابر زلزله در فضاهای سبز شهری و مراکز تفریحی که در لحظات سخت بسیار مفید و کمک کننده خواهد بود، ساخته شود . اگر منصفانه به صورت مسئله توجه کنیم ، در شرایط فعلی که در آرامش هستیم باید داخل و خارج ساختمان را با دید تخصصی بنگریم و اصلاحات لازم را انجام دهیم که به طور مطمئن به همان شدت نگران آتش سوزی ناشی از زلزله نخواهیم بود و با برنامه ریزی دقیق و کارشناسی، امکان وقوع حریق را کاهش داده و بخش عمده ای از نگرانی را کم کرده ایم. توجه به این نکته لازم است که، هنگام زلزله امکان آتش سوزی درون ساختمان ها نسبت به بیرون بیشتر است و این مسئله در زلزله کوبه ژاپن تجربه شد.بیش از 7000 ساختمان آتش گرفت درحالیکه شبکه گاز سطح شهر از 15 تا 20 نقطه آسیب دید و حریق ساختمان ها آتش سوزی سطح شهر را گسترش داد.لذا با توجه به این نکات، ایمن کردن ساختمان های مسکونی به تجهیزات ایمنی در برابر زلزله اعم از قطع کن الکترونیکی اتوماتیک گاز موجود در ایران، ارتینگ برق و.... و همچنین بهسازیهای سازه ای و غیر سازه ای خصوصاً در مورد وسایل گازسوز میتوانند به میزان زیادی ما را در جهت پیشگیری از عوارض و عواقب نامطلوب زلزله یاری کنند.