نامعادله بافت های فرسوده

گروه گزارش: بافت های فرسوده، عمدتاً بخش هایی از شهر هستند که از چرخه تکاملی حیات آن جدا شده و به شکل کانون مشکلات و نارساییها درآمده اند. از آنجا که نیروهای متحول ساز درون این بافت ها قدرت و سرعت لازم برای همگام کردن خود با سایر بخش های شهر را دارا نبوده اند، لذا حرکتی واپس گرا در پیش گرفته و روزبه روز از گردونه توسعه پویای شهر دور میگردند. اگرچه ضرورت احیا و نوسازی این بافت ها بر هیچ کس پوشیده نیست، اما توجه به بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده در مناطق مختلف شهری، به ویژه کلان شهرها از اهمیت خاصی برخوردار است و هر گونه برنامه ریزی و اقدام در بافت های فرسوده شهری، به دلیل خصوصیات متمایز اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، حقوقی و محیطی این پهنه ها، دقت و ظرافت خاص خود را میطلبد. با در نظر گرفتن جمیع جوانب به نظر میرسد برای نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری دو روش وجود دارد: روش تملک اجباری در این روش دولت پس از ارزیابی زمین های داخل منطقه و تصویب قوانین لازم، نسبت به خریداری و تملک زمین ها اقدام میکند. در این روش با توجه به توانایی و قدرت دولت برای اجرای مناسب پروژه ها، کار با سرعت بالا انجام می شود. روش داوطلبانه روش داوطلبانه تملک زمین، زمانی قابل استفاده است که مالکان یک محدوده قابل تأمل از بافت فرسوده به شکل اختیاری حاضر به واگذاری زمین های خود به دولت جهت احیا و نوسازی باشند. از آنجا که بافت های فرسوده علیرغم گستردگی کلی، از واحدهای ریزدانه تشکیل شده اند، عموماً رضایت داوطلبانه مالکان در حجم زیاد ممکن نیست. با این حال تجارب برنامه ریزی شهری ایران نشان داده که با برنامه های آمرانه، یک جانبه، از بالا به پایین و بدون نظرخواهی از شهروندان نمیتوان راه به جایی برد. چنین برنامه هایی به جای بهبود شرایط زیست و کسب رضایت مردمی، اسباب بیاعتمادی و نا امیدی را نسبت به اداره مطلوب امور شهر توسط مدیران شهری موجب میگردد. لذا با توجه به این واقعیات جای آن دارد که از روش هایی بهره جست که به نوعی روحیه مشارکت و همکاری را در مردم و ساکنان تحریک نماید. استفاده از سیستم مشارکتی با تکیه بر اصل انتفاع ساکنان از ارزش افزوده و سود حاصله میتواند به عنوان ابزاری کارآمد و اثرگذار در بهبود کارکردهای اقتصادی و کالبدی بافت مورد نظر، در جهت بهسازی و نوسازی بافت فرسوده همگام با طرح های توسعه در بافت های فرسوده مورد استفاده قرار گیرد. انبوه سازی و صنعتی سازی با توجه به مجموع مطالب گفته شده، به نظر میرسد انبوه سازی یکی از شیوه های موثر برای رواج صنعتی سازی مسکن در بافت های فرسوده است. اگر چه هنوز ساکنان بافت های فرسوده در کلان شهرها آشنایی چندانی با شیوه های ساخت مسکن به روش صنعتی پیدا نکرده اند اما از آنجا که صنعتی سازی مسکن و انبوه سازی در این بافت ها، توجیه اقتصادی دارد، میتوان پیش بینی کرد که متقاضیان از طرح تجمیع قطعات و انبوه سازی واحدهای مسکونی در بافت های فرسوده استقبال کنند. تجمیع ریزدانه ها در بافت فرسوده در احیای بافت فرسوده در صورتی میتوان به سمت صنعتی سازی و استفاده از فناوریهای روز در صنعت ساختمان حرکت کرد که ریزدانه ها تجمیع و ساختمان هایی با متراژ بزرگ احداث شود. در غیر این صورت استفاده از تکنولوژی های صنعتی سازی در بافت فرسوده به ندرت قابل استفاده است و با توجه به شکل گیری بافت های فرسوده ناچار هستیم از همان روش های سنتی با استفاده از مصالح نوین و پیشرفته استفاده کنیم. به نظر میرسد بزرگ ترین چالش در نوسازی بافت های فرسوده عدم رغبت و رضایت مالکان و ساکنان بافت های فرسوده به تجمیع و اشتراک در احیای این بافت ها باشد و با توجه به عدم اطلاع رسانی مناسب در خصوص مزایای صنعتی، ترغیب مردم برای سکونت در واحدهای صنعتی امری بسیار دشوار خواهد بود و همین امر به عنوان مانعی بازدارنده در جهت توسعه صنعتی سازی نقش بازی میکند. هر چند با اجرای انبوه سازی مسکن با محوریت صنعتی سازی در قالب طرح مسکن مهر و اقبال مردم به سکونت در اینگونه ساخت وسازهای صنعتی، به تدریج شرایطی در حال فراهم شدن است تا مسئولان به نوسازی بافت های فرسوده با محوریت صنعتی سازی مصمم تر شوند. نقش دولت به نظر میرسد از مهم ترین کارهایی که دولت در خصوص بافت های فرسوده میتواند انجام دهد به جای تملک اجباری زمین ها در بافت های فرسوده و نوسازی از طریق الزام و اجبار قانونی بهتر است در پروژه های تحت نظارتش صنعتی سازی را به صورت جامع و کامل در همه ساخت وسازها از جمله بیمارستان، مدارس، واحدهای مسکونی و ... دنبال و همچنین به منظور ممانعت از فرسوده مجدد بافت های فرسوده، محور ساخت وسازها را بر مبنای صنعتی سازی استوار کند. همچنین افزایش وام صنعتی سازی مسکن، ارائه تسهیلات تشویقی به بخش خصوصی، فرهنگ سازی در امر استفاده از صنعتی سازی در بین مردم، مشوق هایی مانند اعطای ودیعه اسکان به ساکنان بافت های فرسوده و تعامل مسئولان اجرایی استان ها – به نحوی که تمامی حلقه های زنجیره صنعتی سازی به صورت پیوسته با هم هماهنگ شوند میتواند در رونق صنعتی سازی مطلوب و کاهش بافت های فرسوده موثر باشد.