تاثیر معماری بر ارتکاب جرم

محیطی که فرد در آن زندگی میکند، بر روح و روان وی تأثیر زیادی دارد و میتواند انگیزه ارتکاب به جرم و جنایت در وی را تقویت کند.اما آنچه موجب کاهش انگیزه جرم در سارقان وبزهکاران خواهد شد، نوع معماری ساختمان است.در شماره قبلی نشریه در گفتگو با یک استاد دانشگاه به این نتیجه رسیدیم که جرم شناسان امروزی اعتقاددارند؛ عکس العمل در مقابل اختلاف طبقاتی یکی از انگیزه های مهم جنایتکاران، به ویژه سارقان است. این انگیزه با بناهای درون گرای معماری ایرانی به حداقل میرسد. سادگی در نمای بیرونی و پرهیز از تزئینات و فخرفروشیهای وسوسه انگیز، به وضوح در خانه های ایرانی قابل پیگیری است.در این شماره به سراغ ماندانا دانشور، کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی و وکیل دادگستری رفته ایم تا نظر وی را در این خصوص جویا شویم. آیا محیط زندگی فرد بزهکار بر ارتکاب جرم تأثیر دارد؟ شناخت عوامل جرم زا دغدغه خاطر بسیاری از تحلیل گران و دانش پژوهان عرصه علوم مرتبط با جرم شناسی است،چرا که بنیادیترین شیوه برای کاهش بزهکاری ریشه در روش های روزآمد پیشگیری از جرم دارد. در این میان از حیث نحوه تأثیر عللی که میتواند زمینه ساز ارتکاب جرم باشد ،علاوه بر علل نزدیک بزهکاری همچون خانواده و گروه دوستان ، نمیتوان اهمیت علل دور را نادیده انگاشت. عللی همچون محیط زندگی افراد ، بافت جامعه نشینی شهری و روستایی که جملگی در سبک زندگی حلول مییابند.سبک زندگی از چارچوب فضای خارجی (شهر یا روستای محل زندگی یا غیر از آن) شروع و به فضای داخلی زندگی افراد(نوع مسکن) ختم میشود. کافی است به فضاهای بیرونی کوچه و خیابان نگاهی بیندازیم و به عنوان مثال از خود بپرسیم آیا برای سرقت ،سارق خانه ای بیحفاظ و بدون نگهبان و دزدگیر را انتخاب میکند یا خانه ای را که در اکثر موارد حتی در نبود ساکنین خانه پنجره هایش گشوده است، نگهبانی ندارد و میله ها و حصار بلندی در باروهای حیاط آن تعبیه نشده و ...؟ پاسخ کاملاً روشن است. حرفه ای ترین تبهکاران و یا ناشیترین افرادی که در پیشینه خود سابقه ارتکاب جرم ندارند، مورد دوم را انتخاب میکنند. پس فضای بیرونی و یا داخلی خانه را چگونه باید طراحی کرد و معماری بیرونی خانه چگونه باشد تا ساکنین آن خانه در حاشیه امنیت و آرامش خاطر در آن زندگی کنند. در الگویی بزرگ تر با مجموعه خانه هایی کنار هم مواجه هستیم که چه با آخرین متد معماری و چه به ابتداییترین شکل ممکن، ساختار یک کوچه و یا خیابان را ترسیم میکنند. در همین راستا در سال 1973 در ایالت نیوجرسی آمریکا از قانون محله های پاک و امن ساختار نظریه ای جدید تحت عنوان پنجره های شکسته شکل گرفت.این نظریه که اولین بار توسط جیمز ویلسون مطرح شد، بیان میداشت: باید در محله ها با مظاهر جرم و بینظمی مبارزه کرد و صاحبان درها و پنجره های شکسته را وادار میکردند هر چه زود تر آنها را تعمیر کنند.تصاویر مستهجن به سرعت از روی دیوارها پاک میشدند و حتی با ترسیم کنندگان آنها به شدت برخورد قانونی میشد و .... در کلان شهری مثل تهران به بعضی محله ها انگ زنی میشود و آنها را به عنوان محله هایی ناامن و با سطح و ساختار پایین اجتماعی میشناسند.آیا این امر ریشه در نحوه زندگی ساکنین این قبیل محله ها دارد ؟ هر چند نقش ساکنین کمرنگ نیست اما بدیهی است؛ شیوه ساختاری و معماری کوچه و خیابان این قبیل محله ها با محله های اعیان نشین تفاوت داشته و در تفکر جرم شناختی چه از نگاه مجرمین بالقوه و چه از منظر افراد عادی تأثیر چشمگیر دارد . تأثیر معماری در جرم شناسی چیست؟ این تأثیر را از سه منظر میتوان موثر دانست: 1- سازه و بافت خانه محل سکونت بزهکاران به عنوان عاملی جهت تقویت انگیزه های بزهکاری.(همچون خانه های حاشیه شهرهای بزرگ که به تعدادی از آنها حلبیآباد نیز میگویند) 2- سازه و ساختار کوچه و خیابان محل سکونت بزهکاران به عنوان عاملی که بزهکاری در این نوع محله ها را آسان میکند.(مانند پخش و توزیع مواد مخدر در محله های بیسامان و دچار هرج ومرج) 3-سازه و ساختار خانه و کوچه و خیابانی که بزهکار ، ارتکاب جرم در این محله ها و خانه ها را به دلیل حاشیه امنیت از حیث دستگیر شدن یا فرار و یا عواید مالی ترجیح میدهد. به نظر شما نوع معماری خانه های اعیانی موجب ترغیب بزهکاران به ارتکاب جرم در فضای این گونه خانه ها یا محله ها میشود؟ دقیقاً همین طور است.البته امتیاز زندگی و انتخاب اینگونه معماری را نمیتوان از ساکنین شهر به واسطه امکان و احتمال خطر بروز جرم گرفته و آنها را از این امتیاز که در خانه ای زیبا و سازه ای خیره کننده زندگی کنند، محروم داشت،اما انگیزه های بزهکاری را میتوان کنترل نمود.همانگونه که اشارتی داشتم؛ مقوله پیشگیری از جرم در علل دور نیز حلول مییابند. بنابراین صاحب آن خانه زیبا که در یکی از آرام ترین و دلگشاترین خیابان های شهر واقع شده میتواند در سبک معماری خانه اش مثلاً برای پنجره ها حفاظ تعبیه کند و به هر طریقی با حفظ ساختار اولیه معماری ،خانه اش را به محیطی امن تبدیل کرده و انگیزه ارتکاب جرم را در مجرم بالقوه کاهش دهد و حتی با این کار محله را نیز به محله ای امن و آرام مبدل کند. بنابراین بافت شهری و روستایی و ساختار محله ها و خیابان ها و آنچه در حوزه معماری خانه ها و خیابان ها به عنوان چیدمان یک بافت شهری یا روستایی مطرح میشوند هم در حوزه ارتکاب جرم و هم پیشگیری از جرم ، نقش بسزایی دارند و علاوه بر توجه متخصصین امر و توجه و تدقیق عموم افراد، به روز آمد شدن شیوه زندگی نیاز دارد.