معماری محیرالعقول

این روزها دخالت های کالبدی تحت عنوان مرمت بناهای تاریخی در حالی سلامت بناهای تاریخی ایران را به خطر انداخته که ساخت وساز عجیب و غریب اطراف بنای تاریخی ناصرالحق اوج معماری محیرالعقول در یکی از مهم ترین بناهای تاریخی و مذهبی آمل به شمار میرود. بقعه «حسن بن علی الناصر الحق» در محله پایین بازار و در محدوده شهر قدیم آمل قرار دارد . این مزار محل زیارت شیعیان چهار امامیه سراسر جهان به ویژه زیدیه کشور یمن است. بر اساس مستندات و متون تاریخی موجود، بنای اولیه از بین رفته و بنای فعلی در قرن نهم ه. ق توسط فرزندان میر قوام الدین مرعشی ساخته شده است. بقعه ناصرالحق، با برخورداری از معماری منحصربه فرد و جایگاه ویژه نزد مردم در سال 1310 با شماره 60 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. اما ساخت وسازهایی که در عرصه و پیرامون بنا انجام میگیرد، حکایت از توسعه ای غیراصولی و البته عجیب داشت. به طوری که کارشناسان مرمت با مشاهده تصاویر ارسالی اعتراض خود را نسبت به این نوع مرمت و نوسازی اعلام کردند. ساخت و سازی ناهمگون با نازل ترین سبک معماری در گنبد ناصرالحق ! «سعید فلاح فر» کارشناس ارشد مرمت، دراین باره به خبرنگار ما میگوید:«این روزها دخالت های کالبدی تحت عنوان مرمت بناهای تاریخی، یکی از آفت هایی است که سلامت بناها را تهدید میکند. به نظر میرسد همه اقدامات حفاظتی؛ در ساخت و سازهای ساختمانی خلاصه شده و هر چه این اقدامات عجیب تر باشند، انگار جذاب ترند». این کارشناس ادامه میدهد: درحال حاضر نوسازی جای ترفندهای علمی را گرفته است. ورود تفکرات عمرانی و اقتصادی، معنای واقعی مرمت و حفاظت از بناهای تاریخی را کاملاً مخدوش کرده است. به طوری که بعد از هر طرح سؤال در مورد راهکارهای مرمت و حفاظت، فهرست بلندی از مصالح بنایی به ذهن ها متبادر میشود. وی با بیان اینکه فاکتورهای مالی فعالیت های ساختمانی، هم بلندترند، هم صفرهای بیشتری دارند تاکید کرد: در جامعه امروز ایران گویی فکر کردن و خلاقیت کار دشواری است.جزئیات اجرایی، مثل دیوارچینی ، کف سازی، ناودان ، قیرگونی و پی سازی و ... را در هر کتاب ابتدایی ساختمان سازی و مرمت بدون زحمت و خطرمیتوان پیدا کرد، اما باید توجه داشت که حفاظت و مرمت بناهای تاریخی مترادف با نجات جان سنگ و آجر و دیوار نیست. مرمت و حفاظت، هنر به کارگیری فناوری و البته استفاده از تمامی ظرفیت های فرهنگی در جهت حفظ داشته ها و ارزش های مستتر در یک یادگار تاریخی است. در خصوص بنای ناصر الحق باید گفت،آنچه در درجه اول اهمیت قرار دارد؛ حفظ جان و روح این اثر است. دخالت کالبدی وقتی لازم و قابل توجیه است که در خدمت این حفاظت باشد، نه در مقابل آن. بدون توجه به نقشه راه ارزشی، مداخله فیزیکی هرگز تنها و اولین گزینه اجرایی نیست. مداخله فیزیکی اگر باعث تنزل ارزش ها و داشته های تاریخی و اخلال در شفافیت اثر باشد، نه تنها پسندیده نیست، بلکه نوعی تخریب و آسیب محسوب میشود. فلاح فر در رابطه با چگونگی مرمت یک اثر تاریخی میافزاید: نباید تصور کنیم که برای حفظ یک اثر تاریخی مجازیم نیازهایمان را تحمیل کنیم و یا اشتباهات و کاستیهای طراح و سازنده را تصحیح کنیم. به طور کلی مرمتگر در جایگاه این نوع قضاوت ها قرار ندارد. مرمت کار، امانتدار تاریخ است ، نه ممیز خوبی و بدی و یا قوت و ضعف آن. مرمت باید ناقل و حافظ ویژگیهای تاریخی اثر به دور از هر نوع سلیقه شخصی باشد و طرح های توسعه ربطی به وظایف مرمت و حفاظت ندارد. آنطور که کارشناسان میگویند؛ مرمت گنبد ناصرالحق هم اکنون در بدترین شکل ممکن در حال اجراست. تضاد معماری این بنای چهارضلعی با ساخت و سازی ناهمگون تمامی ارزش های معماری و زیبایی بنا را مخدوش کرده است. این درحالی است که گنبد ناصرالحق بنایی است چهارضلعی که در نمای بیرونی چهار گوشه بنا را با چهار گوشواره پرکرده و پایه ای هشت ضلعی برای گنبد هشت وجهی به وجود آورده است. گفته میشود بنای ناصرالحق سال ها پیش به شدت آسیب دیده بود اما توسط میراث فرهنگی مازندران و با همکاری فرمانداری، اوقاف و شهرداری آمل مرمت و ساماندهی شد.