مسکن اجتماعی با کدام رویکرد

گروه ساخت وساز: مسکن مهر طرحی برای خانه دار کردن اقشار کم درآمد و دهک های پایین جامعه بود اما به گفته عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی، در عمل به جای دهک های 1، 2 و 3 دهک های 4، 5 و 6 توانستند از آن بهره مند شوند. روشن است که دهک های پایین درآمدی توان خرید خانه ندارند و طرح مسکن مهر مانند طرح های پیش از خود مانند اجاره به شرط تملیک نتوانست نیاز اقشار پایین را برآورده سازد. عباس آخوندی میگوید : در دوره ای که او وزیر راه و شهرسازی بود، تأمین مسکن اقشار کم درآمد تحت نام «مسکن اجتماعی» مطرح شد. این طرح گویا در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرارگرفته به گونه ای که سید مهدی هاشمی، رئیس کمیسیون عمران مجلس آن را جایگزین مناسبی برای مسکن مهر میداند. حال سؤال اینجاست که جزئیات این طرح چیست؟ منظور از مسکن اجتماعی چیست؟ و سؤال مهم تر اینکه آیا این طرح میتواند جوابگوی مشکل مسکن اقشار کم درآمد باشد؟ تأمین مسکن یکی از عناصر پنج گانه سیاست اجتماعی است که پس از انقلاب صنعتی و به ویژه پس از جنگ جهانی دوم نمود یافت. منظور از مسکن اجتماعی نوعی سکونت است که بخش عمومی یا دولت با اجاره های بسیار پایین یا وام های بلندمدت در اختیار شهروندان قرار میدهد و برای آن دوره های مختلفی را میتوان برشمرد. پس از انقلاب صنعتی، مهاجرت گسترده روستاییان و بزرگ شدن شهرها، به بحران مسکن و حاشیه نشینی در خانه های محقر و فاقد تجهیزات منجر گردید. در انگلستان، آلمان و دانمارک در آن دوره دولت یا تعاونیهای مسکن اولین طرح مسکن اجتماعی را اجرا کردند. جنگ های جهانی اول و دوم موجب تخریب گسترده ساختمان ها شد و رکود اقتصادی را به دنبال داشت. دولت های اروپایی سیاست های رفاهی و بازپرورانه ای را دنبال کردند که ساخت مسکن اجتماعی در راستای آن بود. هدف ابتدا این بود که میزان عرضه و تقاضا را در بازار مسکن تنظیم کند و رونق و تحرک را به اقتصاد برگردانند. علاوه بر آن با بحران های اجتماعی که بالقوه جامعه را تهدید میکردند مقابله کنند. این سیاست به مدت 3 دهه پس از 1945 ادامه یافت و در طی سال های 75-1965 به اوج خود رسید. از سال 1974 تا 1995 به طور متوسط 18 درصد تصرف خانه ها به صورت مسکن اجتماعی بود. در سال های گذشته به دلیل بهبود وضعیت اقتصادی کشورهای اروپایی تقاضا برای این نوع مسکن کاهش یافت و دولت های لیبرال سیاست های خود را به سمت واگذاری مسکن به بخش خصوصی تغییر دادند، اما مسکن اجتماعی در دوره ای توانست به عنوان ابزار قدرتمندی برای تنظیم عرضه و تقاضا در بازار مسکن ایفای نقش نموده و کمبود نسبی مسکن را مرتفع کند. این سیاست حتی تورم مسکن استیجاری خصوصی را هم سامان بخشید. مروری بر طرح هایی که ذیل نام مسکن اجتماعی اعمال شده، نشان میدهد که تحت این نام طرح های متفاوتی انجام پذیرفته است. مثلاً در جایی متولی ساخت، دولت مرکزی یا محلی بوده و در جای دیگر سازمان های غیرانتفاعی ایفای نقش کرده اند. در برخی موارد نیز بخش خصوصی یا تعاونیهای مسکن مسئول ساخت مسکن های اجتماعی بوده اند. بنابراین در خصوص الگوبرداری از آن باید سؤال کرد که ساخت مسکن اجتماعی با کدام رویکرد و با چه مدیریتی اجرا میشود؟ گرچه کشورهای در حال توسعه برای اجرای طرح هایی همانند مسکن اجتماعی با کمبود شدید بودجه مواجه هستند اما الگوبرداری از آن در برخی از این کشورها بسیار موفق عمل کرده است. برای مثال در کشور فیلیپین 27 درصد تولید مسکن در سال های 1998 تا 2000 در قالب مسکن اجتماعی صورت گرفته است. این تجربه موفق نشان میدهد علیرغم نظر برخی کارشناسان مسکن اجتماعی سیاستی شکست خورده نیست، بلکه دوره آن در کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکای شمالی سپری شده است. ردپای موفق اجرای این طرح را در ایران میتوان رصد کرد. کوی 13 آبان، محله نازیآباد در تهران از آن جمله اند گرچه این سیاست چندان فراگیر نبوده که بتواند از ساخت خانه های غیررسمی سبقت بگیرد و به اهداف اعلام شده خود برسد. این مسئله دلایل چندگانه ای دارد که شاید مهم ترین آنها تورم و ناتوانی صنعت کشور در جذب نقدینگی بازار باشد. در کشورهایی که طرح مسکن اجتماعی از اعتبارات دولتی به دست نمیآید راهکار های چندگانه ای مانند؛درآمد ناشی از اجاره بهای واحدهای مسکونی اجتماعی، تسهیلات اعتباری از دولت های مرکزی و محلی، یارانه ساخت مسکن از دولت مرکزی و محلی، اخذ وام از بخش خصوصی برای تأمین بودجه مورد نیاز تجربه شده است. آنچه مشخص است اینکه؛ بخش عمومی و غیرانتفاعی در ایران چندان تعریف نشده و لاجرم مسئولیت اجرای این پروژه بر عهده دولت خواهد بود، اما هستند کارشناسانی که مسکن اجتماعی را دوای درد مسکن میدانند. به عنوان مثال اعظم خاتم، جامعه شناس شهری بیان میکند: «مسکن اجتماعی و حمایتی در ایران باید معطوف به خانه دار شدن کم درآمدها باشد چون اجاره نشینی به نفع هیچ خانواری نیست.»