پرسش های بی پاس خ حادثه شهرک غرب

گروه ساخت وساز- بامداد روز پنج شنبه یازدهم مهرماه اهالی خیابان گلستان در شهرک غرب شاهد ریزش دیواره گود عظیمی بودند که برای بنای مجتمع تجاری تازه ای در محل بازار قدیم گلستان حفر شده بود. قرار بر این است در این گود عظیم که یک ضلع آن به خیابان ایران زمین وصل میشد و ضلع دیگر خیابان گلستان را میپوشاند، برجی 28 طبقه احداث شود که 10 طبقه از آن زیرزمین قرار میگیرد. بنا بر گزارش های اولیه مسئولان آتش نشانی، دلیلِ این حادثه نشت آب یکی از لوله های فاضلاب زیر خیابان گلستان بوده که بر اثر پوسیدگی شکسته و با تجمع عظیم آب در پشت سازه نگهدارنده ای که برای خاک طراحی شده بود این حادثه رقم خورده است. بر اثر این حادثه 25 متر از خیابان ایران زمین فروریخته و آپارتمان های اطراف نیز در خطر ریزش قرار دارند. پنج ماه پیش خیابان نشست کرد با رجوع به محل حادثه و گوش سپردن به گلایه های اهالی محل روایت آنها را از این حادثه جویا شدم. به گفته یکی از اهالی که از خاک برداریها، سروصدا و مشکل قطع مکرر برق و گاز به مدت یک سال کار ساختمانی به ستوه آمده بود،ساکنان محل به دلیل تَرک هایی که در این مدت به آپارتمان هایشان برداشته و خساراتی که فعالیت ساختمانی به واحدهایشان وارد آورده چند مرتبه به مسئولان پروژه اعتراض کرده اند و صدای اعتراض خود را حتی به شهرداری منطقه 2 نیز رسانده اند و پاسخی که دریافت کرده اند تنها عذرخواهی مسئولان پروژه و بیعملی مسئولان شهرداری بود. یکی از ساکنان محل به خبرنگار ما گفت: از یک سال پیش یعنی از خرداد سال 1391 و همزمان با فعالیت این کارگاه ساختمانی تَرک ها در ساختمان های ما پدیدار شدند. به گفته وی حتی 5 ماه پیش از این قسمتی از خیابان گلستان نشست کرده بود که مسئولان پروژه موقتاً این نشست را ترمیم نموده و پروژه را ادامه دادند.. به گفته یکی دیگر از ساکنان خیابان گلستان فعالیت ساختمانی و خسارتی که به ساختمان آنها وارد گردیده، باعث شده ؛ آنها نتوانند آپارتمان خود را بفروشند درحالیکه قصدِ فروش آن را داشته اند. وی افزود: با اینکه مسئولان پروژه گفته اند ساختمان هایی که به آنها خسارت واردشده را خواهند خرید اما به دلیل اینکه منزل ما دورتر از محل حادثه است، مشمولِ این پیشنهاد واقع نخواهد شد. خیابان با خاکِ دستی پرشده در گفتگو با ذاکر حسینی، یکی از مدیران پروژه علت حادثه را جویا شدم. ایشان ضمن تأییدِ تَرَک خوردن دیوارهای اطراف پروژه به دلیل عملیات گودبرداریِ آنها را عادی و طبیعی ارزیابی کرد و گفت: این تَرَک ها با حادثه فروریختن خیابان و دیواره گود بیارتباط هستند. وی ادامه داد: این تر ک ها مرتباً بررسی میشد و ابزار لازم برای رصد آنها و محاسبه تغییرات در طول زمان نصب شده بود. بر اساس قوانین خاک شناسی یک مقدار ترک های مجاز کاملاً طبیعی است، مضاف بر اینکه در محدوده خیابان گلستان، احتمالاً برای پر کردن دره ای که پیش از این وجود داشته و همچنین برای عملیات ساخت وساز شهرک و خیابان کشی مقداری خاکِ دستی به این منطقه آورده شده است. از آنجا که خاکِ دستی مقاومت خاکِ طبیعی را ندارد، سست بودن خاک باعث ایجاد ترک هایی در ساختمان های اطراف شده است. حسینی خاطرنشان کرد: البته این ترک ها نیز بیشتر در دیوارهای حیاط خانه ها ایجادشده اند که زیربنای ساختمان اصلی را ندارد و تنها یک مورد در زیرزمین یکی از آپارتمان ها یک ترک 2 میلیمتری ایجادشده که از 5 تا 6 ماه قبل مرتباً در حال کنترل آن هستیم. زیر نظر نهادهای نظارتی فعالیت انجام دادیم ذاکر حسینی دلیلِ اینکه این ترک ها ربطی به حادثه فروریختن دیواره گود ندارد را چنین شرح میدهد: این ترک ها قبل و بعد از حادثه هیچ تغییری نکردند و به همان مقدارِ پیشین باقی ماندند. حتی ما برای رفع نگرانیِ همسایه ها تمهیداتی اندیشیدیم و تا ارتفاع 30 متری گود دوباره سازه نگهدارنده احداث کردیم، درحالیکه از نظرِ فنی ضرورتی وجود نداشت. اگر محاسبات درست نبود با این حجم از حادثه، زمین باید تا فاصله زیادی رانش میکرد که چنین اتفاقی نیفتاد. حدس ما این است که لوله فاضلاب با قطر تقریبی 36 فوت که برای ساختمان بالادستی نصب شده ،بعد از پایان کار این لوله به زیر خاک رفته و مَفَری برای هدایت آب های سرگردان شده که در پشت این بست جمع شده و این حادثه را موجب شده است. دستی بودن خاک نیز مزید بر علت شده که خاک نتواند مقاومت کند و زود اشباع شده و تنها پس از گذشت حدود یک ساعت از نشت آب دیواره گود و خیابان ریزش کرده است. وی در پاسخ به این سؤال که دلیل اخطارهای سازمان نظام مهندسی و شهرداری چه بوده، پاسخ داد: اخطار آنها به این معنی که کار ما غیراصولی و حادثه ساز است نبوده بلکه آنها نظر کارشناسی میدادند و ما هم بررسی و عمل میکردیم و گزارش میدادیم. در تمام این مدت، ما زیر نظر نهادهای نظارتی مربوطه فعالیت خودمان را انجام میدادیم و کار استمرار داشته و ضرورتی هم پیش نیامد که حتی کار یک روز تعطیل شود. این روندی عادی است که میان سازمان مسئول نظارت و پروژه ای که در دست احداث است، وجود دارد. خرید واحدها به قیمت روز ذاکر حسینی در مورد تکلیف شهروندانی که در اثر این حادثه خانه های آنها دچار خسارت شده ،گفت: تشخیص اینکه خسارت به چه ساختمانی وارد شده و کدام ساختمان در معرض خطر است، بر عهده سازمان آتش نشانی است. در مجموع برای سه آپارتمان ریسک تشخیص داده شده که شامل 16 واحد مسکونی میشود. ما دو ساعت پس از این حادثه به آنها رجوع کردیم و خواهش کردیم تا زمان ایمن سازی آپارتمان ها و رفع خطر ریسک در هتل آزادی مهمان ما باشند. از این 16 واحد 3 واحد هم منازلشان را ترک نکردند و با مسئولیت خود در واحد خودشان باقی ماندند چون اتفاقی برای واحدهایشان نیفتاده است. وی در پاسخ به این سؤال که آیا خسارات وارده را جبران میکنید، پاسخ داد: ما محیط را ایمن سازی و تعمیر میکنیم و در حد رفع همان ترک ها اقدام خواهیم کرد. چون سیاست ما پرداخت حداقل هزینه روانی و مالی به همسایه های محترم است. حتی اعلام کردیم پس از رفع خطر هم اگر نگرانی وجود داشت و اهالی نمیخواستند به خانه هایشان بازگردند حاضریم واحدهایشان را به قیمت روز خریداری کنیم. در پی گفته های آقای ذاکرحسینی در مورد اسکان تعدادی از ساکنین واحدهای صدمه دیده مستقر در هتل آزادی، خبرنگار پیام ساختمان به محل مراجعه کرد که متأسفانه با عدم همکاری مسئولان هتل آزادی مواجه شد و نتوانست با اسکانیافتگان و صدمه دیدگان مصاحبه کند اما از گفته های کارمندان هتل در مورد اسکان این عده در هتل آزادی تهران اطمینان حاصل کرد. شرکت آب و فاضلاب سهل انگاری کرد یکی از مسئولان ناحیه 7 منطقه 2 شهرداری علت حادثه را در سهل انگاری شرکت آب و فاضلاب میداند. به گفته وی ساعاتی قبل از حادثه مأمورین شهرداری احتمال خطر را به شرکت آب و فاضلاب اعلام کردند که با سهل انگاری آنان مواجه شدند. وی ادامه داد: پس از فروریختن خیابان کاملاً مشهود است که لوله، عرض خیابان را طی کرده و از سازه نگهدارنده هم گذشته و حتی حجم آب آنقدر زیاد بوده که به گود واردشده و مسئولان پروژه با پمپ آب را خارج کرده اند. وی در جواب این سؤال که آیا در ارائه پروانه های ساختمانی تمام جوانب از قبیل مقاومت خاک و تأسیسات شهری سنجیده میشود، گفت: ترکیدگی لوله های فاضلاب را نمیتوان پیش بینی کرد. متأسفانه تأسیسات شهری ما مناسب نیستند و همه فرسوده شده اند. این اتفاق میتوانست در گودی با عمق 5 تا 6 متر نیز رخ دهد. به شهرداری و مجری طرح اخطاریه نوشتیم سعید غفرانی رئیس سازمان نظام مهندسی نیز در مورد مرجع ناظر بر این پروژه گفت: در بازدید اولیه ای که از حادثه داشته، به نظر میرسد ترکیدگی لوله فاضلاب دلیل اصلی نشست زمین باشد، اما عملیات گودبرداری با چنین عمقی، اثر خود را بر محیط اطراف خواهد گذاشت. به گفته وی: هرچند نظر آخر و قطعی با کارشناس دادگستری است اما مجری طرح نیز کارشناس بوده و اصول محاسباتی رعایت شده است. البته غفرانی از اخطاری که سازمان نظام مهندسی تهران به مسئولان پروژه و شهرداری داده بود نیز سخن میگوید: ما به مالک و شرکت مسئول گفتیم که گود شهرک غرب از جمله گودهای پرخطر است و تذکر دادیم که دقت بیشتری داشته باشند. ما به شهرداری و مجری طرح هر دو اخطاریه کتبی نوشتیم و وظیفه نظارتی خود را به درستی انجام داده ایم. اینها چیزهایی است که ما نوشتیم و تذکر دادیم که بیشتر دقت کنند. در تهران چندین گود پرخطر دیگر هم وجود دارد که مشغول ساخت وساز هستند و تا کنون نیز اتفاقی نیفتاده است. خیابان گلستان، خیابان فرعی است و بار رفت وآمد بیشتر بر روی خیابان ایران زمین است. نظر من این است که اگر مشکل محاسباتی و فنی دلیل این حادثه بوده، میبایستی اتفاق در خیابان ایران زمین روی میداد اما همچنان که ذکر کردم نظر قطعی با کارشناس دادگستری است. غفرانی در پاسخ به این سؤال که آیا در چنین مواردی دادن اخطاریه کافی است و مردمی که گرفتار چنین مشکلاتی هستند به چه نهاد نظارتی باید رجوع کنند؟ پاسخ داد: شهرداری مسئول است. خبرنگار پیام ساختمان در گفتگویی که با شهرداری منطقه 2 داشت بدون دریافت پاسخی درخور، تنها با جواب اینکه نهاد نظارت بر ساخت و سازها سازمان نظام مهندسی است و شهرداری بر امور شهرسازی و دادن پروانه ها نظارت میکند مواجه شد. شهرداری از نظام مهندسی مسئول تر است محسن بهرام غفاری، رئیس پیشین نظام مهندسی معتقد است: سازمان نظام مهندسی وظیفه ای در قبال نظارت بر عملیات ساختمانی که در شهر تهران رخ میدهد ندارد. به گفته وی: در بند 5 ماده 15 قانون نظام مهندسی وظیفه ای عمومی برای هیئت مدیره معین شده با عنوان نظارت بر حسن انجام خدمات مهندسی، اما اینکه این وظیفه به صورت حداقلی یا حداکثری انجام میشود، در قانون ذکر نشده است. نظارت بر حسن انجام خدمات مهندسی هم یک نظارت انتظاری است. وی ادامه داد: نمیتوانیم بگوییم سازمان کوچکی مثل نظام مهندسی سالانه بر 40 تا 50 هزار کارگاه ساختمانی شهر تهران نظارت کند. چرا که این امکان را ندارد و اگر هم تاکنون انجام داده، مازاد بر اختیارات خود بوده است. شهرداری قطعاً از نظام مهندسی برای کنترل عملیات ساختمانی مسئول تر است. شهرداری بسیاری از ضوابط را مطرح میکند، مثلاً تعیین میکند کجا فنس کشیده شود یا پیرامون ژئوتکنیکی سایت را چه کنید، شهرداری تعیین مسیر میکند و نظام مهندسی از این اختیارات ندارد. بهرام غفاری سپس با انتقاد از تراکم فروشی، شهرداری را در ساخت برج های بیتناسب با محیط مسئول دانست و اضافه کرد: به خاطر امکان سنجی که صورت نمیگیرد ارتفاع بیدلیل میدهند، به همین دلیل در ده سال گذشته صنعتی به راه افتاده به نام Nailing و در کوچه ها و خیابان های باریک گودهای عمیق میزنند برای اینکه نیاز پارکینگ ساختمان را برطرف کنند. درحالیکه این روش نیاز به محاسبات دقیق و ظریفی دارد که غالباً هم از آن بیاطلاع اند، مضاف بر اینکه در واحدهای زیرزمینی هر اتفاقی بیفتد بسیار خطرناک خواهد بود . متأسفانه شهرداری در جایی که میداند یا نمیداند ، تراکم میدهد. به نظر من عدم رعایت اصول شهرسازی بیشتر لطمه میزند به این کارها تا اصول فنی ساختمان، شهرسازی نادرست زمینه ساز اجرا نادرست فنی کار میشود. سوال های بیپاسخ حادثه ای از این دست در شهر تهران برای نخستین مرتبه روی نمیدهد، بسیاری از کارشناسان به مشکلاتی از قبیل زیرساخت های شهری فرسوده، نابسامانی در امر شهرسازی، نبود قوانین روشن در امر مسئولیت و ده ها نکته دیگر اشاره میکنند و همگی اذعان دارند امر مدیریت شهری ابرشهر تهران وظیفه ای بسیار دشوار است. به هر رو شهروندان تهرانی حق دارند از خود بپرسند چرا در چنین امر دشواری چرا زمام امور به دست کسانی است که یا بر مسئولیت خود آگاه نیستند و یا به آن اعتراف نمیکنند؟ و چرا مسئولان به مسئولیت خود گردن نمینهند؟ اگر قانون مسئولیتی را تا کنون مشخص نکرده چه هنگام به لزوم تصریح آن خواهند رسید؟ آیا نمیبایست در امور شهری مرجعی باشد که داد شهروندان را بستاند؟ آیا باید شاهد حوادث مخرب تر و مرگبار باشیم تا مگر تغییری در رویکردها داده شود؟ چرا سازمان نظام مهندسی با اینکه میداند چندین گود دیگر در شهر تهران در شرایط پرخطر قرار دارند همچنان نسبت آن ها بیتفاوت است؟ آیا تنها محک معاونت شهرسازی شهرداری، میزان سود مالی است که نصیب شهرداری و سازندگان خواهد کرد؟ ساختن مجتمع تجاری در خیابانی که 2 مجتمع تجاری بزرگ دیگر واقع شده اند چه ضرورت شهرسازی دارد؟ حق مردمی که در منطقه ای مسکونی ملکی خریده اند و انتظار دارند آسایش وآرام شان به رسمیت شناخته شود چه میشود؟ چرا در امر شهرسازی و مدیریت شهری مردم به مردم انقدر بیاعتنایی میشود؟ آیا از اهالی محله ایران زمین شهرک غرب پرسیده شد آیا شما با ساخته شدن یک مجتمع تجاری دیگر در مجاورت ساختمان تان موافق هستید یا خیر؟ اینها سوالاتی که تنها مربوط به این زمان و مربوط به این حادثه نیست. قطعاً آن را میتوان در مورد تمام ساخت و ساز های که در شهرتهران صورت میگیرد هم پرسید. امیدوارم زمانی پاسخی درخور برای آنها پیدا شود.