بیمارستان نهادی است اجتماعی که برحسب ضرورت تداوم حیات وحفظ بقای انسان ها و بازگشت به تندرستی و معالجه امراض،به تدریج در تاریخ زندگی اجتماعی مردم پایدار گشته و همراه با تکامل و توسعه علوم و فنون و مهارت ها و شیوه زندگی و طی راهی طولانی در شکل امروزی خود به عنوان یک نیاز در جوامع بشری نمایان شده است. بیمارستان مهم ترین موسسه بهداشتی درمانی به شمار میآید چرا که بازوی مهم ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در اولین سطح ارجاع با قلمرو و مسئولیت های مشخص است.
سازمان جهانی بهداشت بیمارستان را در سطح شهرستان مهم ترین عامل موفقیت در حصول به بهداشت برای همه میشمارد . بیمارستان ها همچون یک واحد صنعتی متشکل از عوامل تولید مانند سرمایه، نیروی انسانی، فن آوری و مدیریت هستند و با استفاده از تسهیلات ویژه، جهت تولید محصولی به نام حفظ، بازگشت وارتقای سلامت جسمانی و روانی افراد جامعه، و نیز انجام تحقیقات پزشکی وآموزش نیروهای ماهر مورد نیاز بخش بهداشت و درمان نقش اساسی ایفا می کنند.
هدف اصلی خدمات بیمارستانی معاینه ، تشخیص و درمان بیماران میباشد. در اجرای این هدف پزشکان ، جراحان ، پرستاران ، تکنولوژیست ها، تکنسین ها و.... با استفاده از تسهیلات ، تجهیزات ، معلومات و تجربیات خود در تشخیص و درمان بیماری تلاش میکنند و به صورت یک فعالیت اجتماعی در تأمین مراقبت پزشکی اقدام مینمایند. بر آن شدیم به منظور توجه بیشتر به ساخت متناسب بیمارستان ها در کشور، این موضوع را از نظر معماری ، ساخت و ساز و تاسیسات در پیام ساختمان بررسی کنیم که در این شماره موضوع معماری و در شماره های آتی مباحث ساخت و ساز و تاسیسات پیگیری خواهند شد:
طراحی بیمارستان با توجه به اوضاع اقلیمی و نیاز های بهداشتی و منطقه ای تا حدودی متفاوت است ولی استانداردهای ثابتی برای بیمارستان وجود دارد که منشاء اقتصادی و عملکردی دارند و روابط فضاها را تحت یک نظام کلی در بیمارستان قرار می دهند. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و توجه بیشتر به حفظ سلامت و امنیت بیماران بستری در بیمارستان،طراحی معماری و فضاهای داخلی بیمارستان ها و وسایل و امکانات آنها دچار تحولات شگرفی شده است.
شناخت ارتباط متقابل میان انسانها، ابزار مورد استفاده آنها و محیطی که در آن زندگی و کار می کنند، پایه هر مطالعه ای است که در زمینه طراحی محیط های فیزیکی می تواند وجود داشته باشد . بسیاری از روان شناسان بر این موضوع تاکید دارند که محیط فیزیکی می تواند، تاثیر قابل توجهی بر رفتارها و احساسات مختلف استفاده کنندگان داشته باشد. رضایت بیماران از بیمارستان از جمله شاخص های مهم ارزیابی کیفیت خدمات درمانی شناخته می شود. دراین راستا صرف نظر از سایر عوامل ،مطابق برخی اسناد موثق محیط فیزیکی بیمارستان می تواند در ارضای احساس امنیت روان شناختی بیماران موثر باشد.
محیط درمانی تاثیرات مهمی بر هزینه و اثربخش بودن درمان و خدمات مراقبتی و کاهش میزان اقامت بیماران در مراکز درمانی دارد. تاثیراتی که نمی توان به آسانی از کنار آنها گذشت و باید برای حفظ ایمنی بیماران و کادر پزشکی در نظر گرفته شوند لازم به یادوری است که صرف نظر از اشتباهات کادر پزشکی در روند سلامت و مراقبت از بیمار ، نمی توان سهل انگاری در ایجاد شرایط مطلوب فیزیکی و توجه به نکات فنی مربوط به طراحی اجزا و فضاهای بیمارستانی را نادیده گرفت.
با توجه به این حقیقت که در حال حاضر مشکلات و بروز خطاها در مراقبت های مربوط به سلامتی و ایمنی بیماران کم نیست ایجاد تغییرات بنیادی در روند مراقبت ها، از طریق بهبود شرایط فیزیکی و محیط کالبدی به نظر الزامی می رسد و باید مدنظر قرار گیرند. چنانکه به نظر می رسد، تاثیر محیط فیزیکی بیمارستان ها صرفنظر از تجهیزات و فناوری آنها که می تواند در کیفیت درمان بیماران موثر باشد،چندان مورد توجه جدی قرارنگرفته است . این در حالی است که هزینه احداث بیمارستان رقم قابل توجهی را نشان میدهد.به عبارتی دیگر با توجه به اغلب نمونه های موجود،به نظر می رسد که بیمارستان های ایران به دلایل متعدد دارای شرایط مناسب کالبدی و فیزیکی نمی باشند .
برای تامین محیط فیزیکی مناسب در بیمارستان عوامل متعددی وجود دارند،که با در نظر گرفتن ورعایت آنها امکان هرچه بهتر وموثرتر شدن محیط بیمارستان به وجود می آید. یکی از مهم ترین این عوامل فرم وصورت خارجی وداخلی بیمارستان است . رابطه فرم با محیط اطراف مراکز درمانی به دلیل عملکرد خاصی که دارند باید به گونه ای به یک نماد شهری مبدل شوند زیرا فرم و شکل ظاهری بیمارستان موجب خوانایی آن در سطح شهر می شود .
فرم و شکل مراکز درمانی نشان دهنده اهمیت و شاخص بودن آنها در سطح شهر می باشد. اصولاٌ در طراحی فرم یک بیمارستان به دلیل برتری عملکرد بر زیبایی ، فرم های آن از خلوص و سادگی بسزایی برخوردار می باشند چرا که ناهنجاری های بصری و پیچیدگی های فرمی خود میتواند باعث ایجاد احساس اضطراب و نگرانی روحی در بیماران گردد و در روند بهبود درمان آنها تاثیر گذار باشد، ولی این بدان معنی نیست که یک مرکز درمانی نباید دارای فضاهای جدید و فرم نو باشد ،چراکه این عوامل اگر به صورت علمی وبا توجه به ویژگی های استفاده کنندگان در ساختمان اعمال شده باشند نه تنها باعث آشفتگی بیمار نمیشوند بلکه در روند کوتاهی درمان وبهبود بیماران بسیار موثر هستند.
طراحی فرم بیمارستان با توجه به عملکردهایی که دارد،از اهمیت ویژه ای برخورداراست،هرچند در انتخاب فرم بیمارستان غیر از عوامل عملکردی ،عوامل متعدد دیگری نظیر زیربنای کل بیمارستان،نوع بیمارستان ،تعدادتخت های بستری،استانداردهای بیمارستان ،تجهیزات بیمارستان،شکل واندازه زمین ،سازه،مسائل اقتصادی،ملاحظات شهرسازی،اصول زیبا شناختی ومسائل امنیتی تاثیرگذارمی باشند، اما مهم ترین نکته در رابطه با طراحی فرم بیمارستان،توجه همزمان به عملکرد،زیبایی وسازه آن می باشد.به طوری که عدم توجه یکسان به هرکدام ازاین موارد،منجربه مشکلات جبران ناپذیری در روند طراحی خواهد شد.
تزیینات و مصالح به کار رفته در بیمارستان احساسات ما برای یک بنا نه تنها به نوع فرم استفاده شده در آن مربوط است بلکه به نور ، رنگ ،سایه وذهنیت های مانیز بستگی دارد . اینکه نوری که الآن به یک بنا تابیده شده از شرق ،غرب ،جنوب یا شمال است یا اینکه آیا این نورها برای ما آزاردهنده یا خوشایند است در نوع احساس ما نسبت به بنا اثر می گذارد. تزیینات و مصالح به کار رفته و رنگ در مراکز درمانی و بهداشتی تاثیر به سزایی در روحیه بیماران و پرسنل خواهد داشت. امروزه مهندسین بیمارستان ساز و طراحان داخلی کلینیک های کوچک همواره در جستجوی بهترین راهکارهای مبتنی برشواهد علمی برای استفاده از انواع رنگ ها در مراکز درمانی خود هستند . رنگی که برای دیوار و کف و سقف انتخاب میکنید مطمئنا بر میزان زیبایی و جلوه فضای داخلی مراکز درمانی موثر خواهد بود . همچنین تاثیر قابل توجهی روی احساس بیمار همراهان بیمار و پرسنل درمانی از محیط می گذارد. ضمن آنکه رنگ انتخابی میتواند یک اتاق را بزرگ تر، کوچک تر، پهن تر، باریک تر، عمیق تر، بلندتر، روشن تر و یا گرم تر نشان دهد .
همچنین ابعاد و ارتفاع اکثر فضاهای درمانی با روال موجود در دیگر اماکن تفاوت های فاحش و ناخوشایندی برای بیماران دارد . به طور مثال ابعاد تنگ و مختصر یک کابین فیزیو تراپی برای یک بیمار که بایستی ساعاتی را در زیر دستگاه های مگانوتراپی تحمل نماید یا بزرگی و ابهت و خلوت یک سالن رادیو گرافی که بیمار لحظاتی را بایستی در آن به تنهایی تحمل نماید را می توان با استفاده از ترکیب مناسب انواع رنگ ها دگرگون جلوه داده و این تفاوت های کسل کننده را برای مراجعین تا حدودی کاهش داد.از آنجا که وظیفه بیمارستان پاسخ دادن به کاربران خود و درمان آنها است و این پاسخ می بایستی هرچه کامل تر ومفید تر صورت پذیرد ،تصور میشودکه با رعایت و توجه به ویژگی های فرمی ، روابط فیزیکی فضاها،دید و منظر مناسب می توان رضایت کاربران از بیمارستان واثر بخشی محیط بر مراحل درمان بیماران را افزایش داد .