تجربه انتقال پایتخت در دیگر کشورها

گروه ساخت و ساز: هر زمان که آلودگی هوا و مباحثی مانند زلزله چند روزی پایتخت را با بحران مواجه میکند دوباره زمزمه چندین ساله انتقال پایتخت به گوش میرسد. این بار صحبت از انتقال پایتخت سیاسی است و اتفاقاً جدیتر از دفعه های قبلی مطرح شده است. آن چنان که یوناتن بت کلیا، عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی میگفت دولت هم با این انتقال موافق است. فلاحی باباجان، عضو دیگر کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی در گفتگوی قبل با پیام ساختمان اعتقاد داشت کشور های زیادی این تجربه را داشته اند و ما باید از تجربیات آنها استفاده کنیم. در این شماره قصد داریم نگاهی به انتقال پایتخت در دیگر کشور ها داشته باشیم. واقعیت این است که انتقال پایتخت تنها باانگیزه کم کردن بار ترافیک و آلودگی هوا انجام نمیشود؛ در برخی از کشورها انگیزه های سیاسی و اقتصادی غالب است، در برخی از کشورها مانند استرالیا و کانادا نیز پایتخت ها توافقی انتخاب شده و این شهرها کاملاً برنامه ریزیشده اند.در گزارش زیر تعدادی از پایتخت های دنیا که یا منتقل شده و یا توافقی و برنامه ریزی شده است مورد بررسی قرار میگیرد. مالزی؛ پوتراجایا پوتراجایا یک شهر برنامه ریزیشده واقع در جنوب کوالالامپور و پایتخت اداری کشور مالزی است. چندین اداره دولتی از شهر متراکم و شلوغ کوالالامپور که بزرگ ترین شهر کشور است، به این شهر منتقل شده اند. با این وجود، کوالالامپور همچنان به عنوان پایتخت ملی و قانونی مالزی به شمار میرود. پوتراجایا همانند کوالالامپور و جزیره لابوان، یک ناحیه فدرال است. نام پوتراجایا از نام تونکو عبدالرحمان پوترا اولین نخست وزیر مالزی، بر این شهر گذاشته شد. در زبان مالایی، واژه پوترا که از سانسکریت ریشه گرفته، به معنی پادشاه و جایا به معنی عالیمقام یا پیروزمند است. بر اساس آمار سال 2007 جمعیت پوتراجایا برابر با 50 هزار نفر بوده است. اگرچه مالزی یک کشور چند قومی با مالاییها، چینیها، هندیها و گروه های اوراسیایی است، اما معماری پوتراجایا تا حد زیادی به سبک عربی مدرن نزدیک است و ایده تأسیس پایتخت اداری جدید به عنوان جایگزین کوالالامپور، در اواخر سال 1980 و در زمان حاکمیت ماهاتیر محمد چهارمین نخست وزیر مالزی شکل گرفت. هدف از این کار، کاستن از تراکم کوالالامپور و فراهم کردن زمینه های ادامه توسعه این شهر به عنوان مرکز تجاری و مالی کشور بود. پوتراجایا در 19 اکتبر 1995 بنیان نهاده شد و به عنوان سومین منطقه فدرال مالزی پس از کوالالامپور و لابوان معرفی شد. برزیل، برازیلیا برازیلیا پایتخت کشور برزیل است. ساخت این شهر به این علت بود که میخواستند محل پایتخت برزیل که پیش از آن شهر ریو دوژانیرو بود را تغییر داده و بیشتر به مرکز و غرب کشور بیاورند تا به دیگر ناحیه ها نزدیک تر باشد. برای این تغییر پایتخت، نیروی کاری عظیمی از سراسر کشور به کار گرفته شد. طرح و نقشه این شهر به شکل یک هواپیما است. رئیس جمهور، یوشلینو کوبیچک فرمان ساخت برازیلیا را داد و در واقع یکی از مفاد قانون اساسی این کشور یعنی: مرکز کشور باید به مکان دیگری غیر از ریو دوژانیرو منتقل شود را به اجرا درآورد. طراح شهری اصلی برازیلیا لوسیو کوستا (Lúcio Costa) بود. از سال 1763 تا 1960 شهر ریودوژانیرو پایتخت برزیل بود، و منابع غالباً در ناحیهِ جنوبی کشور متمرکز بودند. نظریهِ ایجاد پایتخت برزیل در داخل، مربوط به قانون اساسی در 1891 میشود که در آن دقیقاً عنوان شده بخش فدرال باید کجا باشد، اما خود محل تا سال 1922 تعریف نشده بود. موقعیت برازیلیا باعث توسعهِ ناحیهِ مرکزی برزیل میشود و تمامیت بهتری در قلمروی برزیل ایجاد میکند. اسلام آباد؛ پاکستان پس از استقلال سیاسی پاکستان ، فکر انتخاب پایتخت مناسب که مرکزیت ثقل سیاسی و اقتصادی داشته باشد به وجود آمد. نخست شهر کراچی به عنوان پایتخت مورد بررسی قرار گرفت ، اما مطالعات انجام شده نشان داد که انتخاب شهر موجود بنا به دلایل متعدد منطقی نیست و ایجاد شهر جدید از جنبه های اقتصادی (ارزش افزوده اطراف شهر جدید و امثال آن) ، اجتماعی (عدم تعلق به یک گروه اجتماعی) ، فنی (تخریب بخش قابل توجهی از امکانات موجود) و با توجه به جنبه های شهرسازی (ایجاد هسته مناسب برای یک جهان شهر) قابل توجه است. به همین دلیل با توجه به مرکزیت ثقل و واقع شدن در محور جاده ابریشم، اسلام آباد به عنوان پایتخت در مجاورت شهر راولپندی انتخاب شد. برنامه ریزی این شهر از سال 1959 آغاز و تا سال 1963 به طول انجامید و در سال 1961 نیز وارد مرحله اجرایی شد. شهر اسلام آباد بر فلات پوت وار در پاکستان شمالی قرارگرفته، به سفارش محمدعلی جناح، محل جدیدی برای ایجاد پایتخت جدید پیش بینی و در 1961 ساختن آن شروع شد. سپس بیشتر ادارات و سازمان های دولتی از کراچی به اسلام آباد انتقال یافت و سرانجام در 1962 پایتخت کشور پاکستان شد. شهر اسلام آباد در محلی در پنجاب ساخته شده که سابقه فرهنگی و باستانی دو هزارساله دارد و پایتخت آن شهر زیکمالا بود و آثار به جامانده باستانی آن نشان میدهد که مرکز علمی و فرهنگی باستان بوده است. اسلام آباد در 15 کیلومتری راولپندی قرار گرفته است. در شهر اسلام آباد بناهای دولتی، هتل ها و ساختمان های متعدد بسیاری برافراشته شده، دارای خیابان های وسیع تمیزی است و آب و هوای آن لطیف است. کانبرا؛ استرالیا کانبـِرا پایتخت کشور استرالیا ست. جمعیتی بیش از 325 هزار نفر دارد و بزرگ ترین شهر غیر بندری استرالیا به شمار میآید. در 300 کیلومتری جنوب غربی سیدنی و 650 کیلومتری شمال شرقی ملبورن واقع است. کانبرا در سال 1908 در توافقی میان سیدنی و ملبورن به پایتختی استرالیا برگزیده شد. این شهر به عنوان شهری که کاملاً با نقشه قبلی ساخته شده است با دیگر شهرهای استرالیا تفاوت دارد. کانبرا به عنوان پایتخت استرالیا، پارلمان و دادگاه عالی این کشور و بسیاری دیگر از اداره های دولتی را در خود جای داده است. کانبرا همچنین مورد علاقه گردشگران داخلی و خارجی استرالیاست. این شهر تنها شهر در بین تمامی شهرهای استرالیا ست که باهدف و با طراحی قبلی ساخته شده است. پس از مسابقه بین المللی طراحی شهری، طرح معمار شیکاگوئی، والتر بورلی گریفن انتخاب و عملیات ساخت در سال 1913 آغاز شد. طراحی شهر مملو از باغ های شهری بود و مساحت های زیادی به فضای سبز اختصاص داده شد به طوری که کانبرا عنوان «پایتخت بوته» را به خود اختصاص داد. هر چند رشد و توسعه کانبرا در اثر جنگ های جهانی کاهش یافت، اما پس از جنگ جهانی دوم دوباره مسیر پیشرفت را ادامه داد. کانبرا محل استقرار هیئت دولت، پارلمان، دادگاه عالی استرالیا و سازمان های متعدد دولتی است. همچنین محل استقرار چندین موسسه فرهنگی و اجتماعی ملی است. دولت فدرال بیش ترین درصد تولید ناخالص ملی را دارد و بزرگ ترین کارفرما در کانبرا ست. اتاوا؛ کانادا اتاوا به همراه گاتینو که در ایالت کبک واقع شده منطقه پایتختی ملی را تشکیل میدهند. نخستین سکونتگاه های اروپایی در منطقه به خاطر صنعت چوب به وجود آمدند. پس از جنگ سال 1812، مهاجرت به اتاوا از سوی دولت تشویق شد و جمعیت آن به سرعت رشد کرد. سرهنگ جان بای در سال 1832 ابتکار ساخت کانال ریدو (Rideau) را به دست گرفت، تا مسیری جایگزین بافاصله ای دورتر از مرز آمریکا به سوی مونترال باشد. شهری که به این ترتیب به وجود آمد بایتون نامیده شد و ساخت کانال ریدو به اهمیت تجاری منطقه افزود. در سال 1855، بایتون به اتاوا تغییر نام داد. اتاوا در 31 دسامبر سال 1857 به عنوان پایتخت کانادا انتخاب شد. انتخاب این شهر به عنوان پایتخت نوعی سازش میان دو فرهنگ منطقه بود، چرا که نامزدهای دیگر از جمله مونترال و تورنتو هر یک بیش از اندازه در مناطق فرهنگی فرانسوی یا انگلیسی قرار داشتند. علاوه بر این، شهر تا اندازه ای از مرزهای این کشور با ایالات متحده دور بود، و این به عنوان یک مزیت نظامی تلقی میشد. آلمان؛ برلین انتقال پایتخت آلمان از بن به برلین در واقع یک بازگشت به گذشته بود چرا که پیش از جنگ، برلین پایتخت بود و به دلیل اشغال و دو پاره شدن قاعدتاً نمیتوانست پایتخت آلمان غربی باشد. بعد از فروریزی دیوار برلین این شهر دوباره جایگاه خود را در آلمان و در اروپا به دست آورد و بارها به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا از سوی مجامع مختلف انتخاب شد. کشورهای در صدد انتقال از اندونزی، ایران و تایلند به عنوان کشورهایی نام میبرند که در صدد انتقال پایتخت هستند شلوغی و بلاخیز بودن بانکوک و جاکارتا و بالأخره ازدحام جمعیت فعال در تهران همه از انگیزه هایی هستند که این چند شهر را لااقل از زبان مسئولان بتوانیم در زمره پایتخت هایی که دلشان میخواهد منتقل شوند دسته بندی کنیم. بنابراین شاید تعامل و همفکری ما با بانکوک و جاکارتا که مشکلاتی تقریباً مشابه با تهران دارند، بتواند برای ما راهگشا باشد.