رفاقت شیشه و سنگ

گروه بازار ساختمان :در گذشته شیشه با برخورد سنگ میشکست اما اکنون برخی شیشه های ساختمانی از سنگ هم سخت تر شده اند این در حالی است که سنگ هایی در بازار یافت میشوند که از قطر شیشه های قدیمی هم نازک تر هستند. زمانی از سنگ برای امنیت ساختمان و از شیشه برای زیبایی استفاده میشد اما اکنون از سنگ برای تزئین و از شیشه برای امنیت فیزیکی و مقاومت در برابر تبادل گرمایی استفاده میشود. این وارونگی معنا که محصول هم آوایی ذائقه بازاری و توانمندی در فناوری تولید است نه تنها در ایران بلکه در کشورهای پیش رو در صنعت ساختمان نیز دیده میشود. بااین حال آنچه ما را بر آن داشت تا با نگاهی هر چند اجمالی به مداقه در بازار هر دو کالا بپردازیم شباهت حال و آینده تولید و فروش صنایع ساختمانی شیشه و سنگ تزئینی است. تشابهات بازار شیشه و سنگ در کشور دارای شرایط مشابهی است. این شباهت در تولید مازاد بر نیاز خلاصه نمیشود. صادرات هر دو کالا بسیار اندک است و میتواند در مسیری حرکت کند که به نقطه بحرانی برسد. این دو محصول معدنی در ایران دارای ابعاد دیگری هم هست. کشور دارای رتبه خوبی در تولید هر دو محصول معدنی با کاربرد ساختمانی است به نحویکه نه تنها از نظر میزان عرضه توانسته بازار داخلی را خودکفا کند، بلکه به لحاظ میزان تولید دارای رتبه های جهانی است. بااین حال در بخش کیفیت نتوانسته به جایگاه خوبی دست یابد و در حال حاضر بیشتر صادرات شیشه ( برش نخورده) و سنگ های نیمه فراوریشده و بلوک یا خام خلاصه میشود. چه رسد به محصولاتی ساخته شده از شیشه و سنگ! شباهت دیگر این دو محصول میزان ظرفیت نصب شده در صنعت سنگ تزئینی، بسیار بیشتر از میزان نیاز و حتی میزان تولید کشور در چند سال گذشته بوده است. کارخانه های تولید شیشه عمدتاً ظرفیت تولیدی بسیار بیشتر از میزان نیاز بازار داخلی دارند. در بخش کیفیت تولیدات، نه شیشه و نه سنگ تزئینی هیچیک مشکلی ندارند اما در بخش فراوری به ویژه برش و پرداخت چالش های بسیاری دارند. برای مثال ضخامت زیاد ( 17 تا 20 میلیمتر ) درحالیکه تایل ها و اسلب سنگ ها در جهان به 3 میلیمتر هم می رسد. هزینه بالای فراوری در ایران، نداشتن سفارش در مرحله تولید شیشه های سکوریت به همراه پالب بندی بسیار ضعیف شیشه و مقرون به صرفه نبودن ،از مهم ترین موانع در مسیر صادرات این دو کالا هست. ( شیشه های سکوریت را باید قبل از مراحل نهایی تولید برش زد زیرا بعد از سکوریت شدن نمیتوان آنها را برش زد.) از صادرات به بازار داخلی اگرچه همیشه از تأثیر واردات کالاها بر بازار داخلی آنها صحبت میشود اما اهمیت صادرات یک کالا چه تأثیری در بازار داخلی آن کالا دارد که باید به این مقوله توجه کرد؟ برای درک صحیح این موضوع مهم بازاری، باید توجه داشت که صادرات تنها برای کسب درآمد ارزی نیست ، بلکه حضور در بازارهای خارجی به عنوان بازدیدکننده یا حتی خریدار ، تولیدکنندگان را با فناوریهای روز جهان و داشتن دورنمایی از نیازها و البته عرضه های آتی بازار داخلی آشنا میکند تا بتوانند چشم انداز واضحی از آینده فعالیت خود ترسیم کنند اما این نوع حضور به عنوان بازدیدکننده، تنها در حد آشنا شدن و کسب آگاهی است. قسمت مهم قضیه این است که با حضور جدی تولیدکنندگان یا بازرگانانی که به نمایندگی از آنها در صادرات کالاهای تولیدشده به صورت جدی فعالیت میکنند و برای محکم کردن جای پای خود اقدام به صرف سرمایه ، وقت و انرژی خود میکنند، به دلیل رقابتی که در همه بازارهای صادراتی وجود دارد،میتواند بخش تولید را در جهت بهبود کالاها تشویق و ترغیب کند. از همه مهم تر اینکه بازار صادراتی مانند صندوق پس انداز تقاضا، حرکتی کشسان (به مانند فنر) دارد و در زمانی که به هر دلیل بازار داخلی یک محصول به رکود و کاهش تقاضا برخورد کند بازار صادراتی میتواند نقش یک حامی را برای بخش تولید و حتی توزیع همان کالا در کشور ایفا کند. (البته به شرط ثبات نرخ تسعیر ارز و تمکین مقررات صادراتی) مرز های زیان شاید درک این نکته به صورت سریع چندان میسر نباشد در نتیجه با توجه به برهان خلف میتوان این فرایند را بهتر فهمید . زمانی که تولید کالایی رویکرد صادراتی نداشته باشد و به محض اینکه تقاضای داخلی برای مدت طولانی کاهش یابد یا متوقف شود، تولید دیگر صرفه اقتصادی نداشته و تولیدکننده به جای سود باید زیان برداشت کند آنچه در صنعت سنگ طی 5 تا 7 سال گذشته میبینیم تحقق همین واقعیت تلخ است، یعنی فعالیت کمتر از 500 کارخانه از مجموع 5000 کارخانه تولید و فراوری سنگ. تقریباً همین روند را میتوان به شکل بدتری در معادن سنگ تزئینی کشور دید. روندی که از سنگ کریستال آغاز شد و به سنگ های گرانیتی در دولت دهم تعمیم بافت. نتیجه آن، نبود کالای مورد نیاز در سال های بعد بود که افزایش قیمت کالاهای موجود و پیامد آن تورم بازاری که تولیدکنندگان را بیشتر بر بازار داخلی متمرکز و از واقعیت های بازارهای جهانی دور کرد. در نتیجه در فاصله کوتاهی بر قیمت سنگ های موجود افزوده شد و با یک چراغ سبز به سنگ های وارداتی که به صورت رقابتی باقیمت بسیار کمتری از برزیل و چین وارد کشور شدند بازار به ضرر اغلب تولیدکنندگان داخلی سنگ چرخید و همان تولیدکنندگان محدود نیز خود را با نبود تقاضای کافی و انبارهای اشباع و اقتصادی نبودن تولید روبه رو دیدند. اقتصادی نبودن این نوع تولید را باید از یک دهه قبل درک میکردند اما عدم حضور در بخش صادرات، دید فعالان این صنعت را به نزدیک بینی و دور شدن از فضای پیرامون سوق داد. در بازار نمیتوان یک جا نشست و نگاه جهانی نداشت. بازار همه کره زمین را شامل میشود. گریز از آینده مشابه برای شیشه تولید شیشه بدون تقاضا، مورد دیگری است که میتواند گریبان این صنعت زیبا و ایمن را در طولانیمدت بگیرد. واقعیتی که با خود اتلاف منابع مالی و صنعتی را به همراه دارد و حاصل آن بیکاری نیروهای متخصص و زمین گیر شدن تجهیزاتی است که میتوانست در صورت نگاه صحیح صادراتی، هم سودآور باشد و هم ناجی اقتصاد و اشتغال کشور. البته بخشی از تولیدکنندگان شیشه خود را صادرکننده میدانند اما سؤال این است که چه حجمی از تولیدات و به کدام بازارها ( غیر از بازار ناپایدار عراق) صادر میشود. بااین حال یک تفاوت ماهوی در این دو گروه تولیدکننده ، درصد آگاهی تولیدکنندگان شیشه است که از تحصیلات تئوریک بالاتری بهره مند هستند، بر خلاف اغلب تولیدکنندگان سنگ که گاه از سطح دانش و مطالعه بسیار پایینی برخوردارند. بنابر آنچه گفته شد لازم نیست برای هر کالای ساختمانی مانند سیمان و بعد از آن فولاد و سنگ، ستادی در وزارت صنعت معدن و تجارت تشکیل شود یا بهتر آن است که در بخش تصدیگری، از مکانیزم بازار ( بخش های تولید و توزیع) و در بخش هدایت و حمایت از نظارت دولت که داعیه تدبیر را دارد، بهره گرفت.