ساختمان ها را 20 درصد ارزان تر بسازید

محمدپارسا نجفی مطالعات ژئوتکنیک و آزمایش های خاک دارای کاربردی بینظیر است که میتواند تأثیرات اقتصادی و کیفی در زمان ساخت سازه ساختمان و افزایش ایمنی ساکنین اطراف محل پروژه در حال ساخت را به همراه داشته باشد. حجت اله عزیزی عضو هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران و مسئول کمیته های ژئوتکنیک، جوش، بتن و مصالح استاندارد این سازمان، ژئوتکنیک را حقیقتی ضروری میداند و اقدامات انجام شده و در شرف انجام برای استفاده هر چه بهتر از این مطالعات در صنعت و بازار ساختمان را در گفتگو با ما بیان میکند.پیام ساختمان: ژئوتکنیک چه ارتباطی با ساختمان و نظام مهندسی دارد؟در مطالعات ژئوتکنیک پارامترهایی درباره زمین «ساختگاه پروژه» انجام میشود تا مشخص گردد آیا سازه ای با وزن، ارتفاع و مصالح مشخص را میتوان در محل مورد نظر ساخت؟ و آیا زمین و خاک آن پروژه در هنگام زلزله رفتار مناسبی با سازه پروژه خواهد داشت ؟ این مطالعات که در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان با عنوان پی و پی سازی تدوین شده است ، می بایست قبل از اجرای پروژه انجام شود و نقش کلیدی در تعریف یک پروژه خواهد داشت و از نیازهای اساسی طراحی یک سازه محسوب میشود. این مطالعات و آزمایش ها باید در فاز صفر و در زمان تعریف پروژه و قبل از انجام محاسبات سازه انجام شود و نتایج آن در اختیار مهندسان محاسب قرار گیرد.در مطالعات ژئوتکنیکی با به دست آوردن عمق آب های زیرزمینی، مسیر قنوات، بررسی وجود و عمق خاک دستی، دانه بندی خاک ، مقاومت خاک ، ظرفیت باربری خاک و پارامترهای دیگر، قابلیت اجرای پروژه مورد نظر در زمین پروژه بررسی میگردد. از جمله مواردی که در مبحث ششم مقررات ملی ساختمان نیز به آن اشاره شده ، چسبندگی خاک و زاویه اصطکاک داخلی بین دانه های خاک است. همچنین در مقررات ملی ساختمان 4 نوع زمین تعریف شده است. زمین نوع 1 نشان میدهد که خاک پروژه دارای استحکام بالاتری است و زمین نوع 4 بالعکس. پیام ساختمان: چرا توجه به نوع زمین میتواند موجب کاهش هزینه ساخت وساز شود؟ رفتار زمینی که ساختمان بر آن ساخته میشود در مقابل زمین لرزه، نشست زمین و روانگرایی آن را میتوان بررسی کرد. سازه و اسکلت ساختمان ها را میتوان با توجه به مطالعات ژئوتکنیکی تا 20 درصد ارزان تر و سبک تر ساخت؛ هرچند در مناطقی مانند جنوب کهریزک زمین نوع 4 هم وجود دارد اما عموماً در تهران نوع زمین 2 و 3 است. به بیان دیگر، زمانی که مشخص شود زمین از نوع 2 است مهندس طراح سازه میتواند 20 درصد فولاد و بتن مصرفی را کاهش داد . در پروژه های بسیاری به دلیل بیتوجهی به مطالعات ژئوتکنیک یا عدم داشتن تخصص کافی، نوع زمین را به صورت پیش فرض نوع 3 حساب میکنند، درحالیکه زمین از نوع 2 بوده و نیازی به استحکام بخشی بیش ازحد ندارد. به بیان دیگر در زمین هایی که نوع زمین 2 است اگر مطالعات ژئوتکنیک انجام شود میتوان حداقل 20 درصد سبک تر ساخت که در هزینه و استفاده از مصالح سازه ای و منابع ملی صرفه جویی میشود. پیام ساختمان: مگر الزام برای تهیه و توجه به این گزارش ژئوتکنیک انجام نمیشود؟ یا اعمال نمیشود یا کاملاً تخصصی دنبال نمیشود. ازآنجاکه مطالعات ژئوتکنیک به صورت حرفه ای دنبال نمیشود، نوع زمین را پیش فرض نوع 3 در نظر میگیرند در نتیجه سازه را سنگین تر طراحی میکنند. این بررسی زمانی دارای اهمیت میشود که بدانیم در رفتار متقابل زمین و زلزله نوع زمین فاکتور بسیار مهمی است.پیام ساختمان: نظام مهندسی که مسئول کیفیت ساختمان است تاکنون چه اقدامی برای رویکرد جدی به این گزارش ها داشته است؟در هیئت مدیره دوره ششم نظام مهندسی طی یک سال گذشته کمیته ژئوتکنیک راه اندازی شده و تاکنون 42 جلسه این کمیته به صورت پیوسته تشکیل شده است که در این جلسات از اشخاص حرفه مند و صنفی و اساتید دانشگاهی دعوت شده است. همچنین «شیوه نامه تشخیص صلاحیت» شرکت های خدمات آزمایشگاهی را بازبینی کرده و برای دفتر تشکل های حرفه ای وزارت راه و شهرسازی ارسال کرده ایم. اقدام دوم ما این بود که از روی کتاب مبحث 10,9,7 (ژئوتکنیک ، جوش و بتن) شرح خدمات شرکت های آزمایشگاهی را تدوین کرده ایم، سپس به دستورالعمل های تهیه گزارش و نحوه آزمایش های صحرایی و آزمایشگاهی همچنین نتایجی که باید به دست آید و در نهایت حق الزحمه تهیه یک گزارش ژئوتکنیک مشخص شده است. در ادامه، این آیین نامه ها را برای وزارت راه و شهرسازی ارسال کرده ایم تا این وزارتخانه اقدام به بررسی و ابلاغ آنها کند و به این نقطه برسیم که در حوزه شهری به طراحی ساخت و ساز ها با توجه به گزارش های ژئوتکنیک صورت پذیرد و این روند به کل استان های کشور تعمیم یابد.پیام ساختمان: تنها اقدام کمیته همین تدوین دستورالعمل بود؟آنچه که ما برای کمیته تعریف کرده ایم این بوده است که در سال اول به تدوین آیین نامه ها بپردازیم و در سال دوم به اجرای آنها نظارت کنیم؛ با همکاری معاونت فنی و مهندسی سازمان نظام مهندسی این بخش را با استفاده از کارتابل های الکترونیکی پیگیری میکنیم. همچنین با جلساتی که با اداره کل شهرسازی شهرداری ( آقای مهندس کریمیان اقبال و آقای مهندس سلیمی ) داشته ایم به این نتیجه رسیدیم که کنترل گزارش های ژئوتکنیکی از طریق کارتابل های الکترونیکی شرکت های ژئوتکنیکی انجام شود، به این معنی که شرکت های ژئوتکنیکی زمانی که از پروژه ای گزارش تهیه میکنند آن را در کارتابل های الکترونیکی شرکت خود قرار دهند و همزمان برای مهندس محاسب پروژه نیز ارسال شود تا این مهندسان نیز آن را در کارتابل خود ببینند.پیام ساختمان: مگر در حال حاضر مهندسان محاسب موظف به استفاده از گزارش های ژئوتکنیک نیستند؟در حال حاضر مهندسان سازه از گزارش های ژئوتکنیک استفاده صد در صدی نمیکنند و عموماً مهندسان سازه بر اساس پیش فرض های غیر دقیق به طراحی سازه میپردازند. توجه به این گزارش ها در گذشته الزامی نبود. همچنین ازآنجاکه بخشی از تهیه گزارش ژئوتکنیکی در هنگام حفاری و گمانه چاه آزمایشگاهی است. ازاین رو شرکت های ژئوتکنیکی موظف هستند که به صورت روزانه نتایج گزارش های خود را در کارتابل الکترونیکی قرار دهند تا نظام مهندسی بتواند از روند این آزمایش ها به صورت اتفاقی (Random) بازدید کند و به بررسی این آزمایش ها بپردازد که درست است یا احتمالاً خلاف واقع! ازاین رو ما از ابتدا همراه با شرکت ها حرکت میکنیم. شرکت طراح سازه نیز پارامترهایی خواهد داشت که با دقت میتواند از آنها برای طراحی استفاده کند.پیام ساختمان: یعنی در حال حاضر این گزارش ها مورد کنترل قرار نمیگیرد؟در گذشته این ظرفیت وجود نداشت و سازمان مدیریت بحران این کمبود را جبران میکرد، ما هم به همین دلیل از این سازمان تشکر میکنیم اما در حال حاضر «سازمان مدیریت بحران» گزارش های ژئوتکنیکی ساختمان را بررسی میکند، اما اینکه گفته شود آزمایش ها باید تیپ 2 باشد امری غیرحرفه ای است چرا که از ابتدا مشخص نیست که آزمایش ها تیپ 2 است یا 3 یا حتی 4 .نظام مهندسی هم با توجه به استخدام 6 کارشناس ارشد ژئوتکنیک، این امر خطیر را در خود این سازمان برعهده گرفته است.