بازنگری در استراتژی مدیریت بحران

گروه ساخت وساز: سال 1392 را در شرایطی پشت سر گذاشتیم که شاهد زلزله های بسیار شدیدی در نقاط مختلف کشور بودیم که بیشتر آنها در مناطق جنوب کشور به وقوع پیوست. مسئولان میگویند نباید یک زلزله 5.6 ریشتری در ایران منجر به تلفات جانی شود، این در حالی است که به دلیل نبود برنامه مدون برای مدیریت بحران هنوز مرگ ومیر افراد پس از این حادثه ویرانگر ادامه دارد.تکرار این شرایط نشان داده که بسیاری از شهرهای کشور به ویژه در مناطق روستایی از دید زلزله شناسی، مهندسی و کیفیت ساخت وساز وضعیت مطلوبی نداشته و آسیب پذیرند و شاید تأملی بر وضعیت مدیریت بحران کشور را که از آن بسیار گفته شده هم، نباید فراموش شود.آیا به راستی راه حل های اساسی برای مدیریت بحران در مقابله با حوادث طبیعی چون زلزله امکان ندارد، یا چون کشور ما از نظر جغرافیایی و طبیعی از کشورهای زلزله خیز جهان است به معنای قبول بیچون و چرای عدم توانایی در مدیریت و کنترل بحران هنگام وقوع حادثه است. میتوان از زوایای مختلف به سیستم مدیریت بحران هنگام وقوع زلزله نگریست، بازسازی مناطق تخریب شده اقدامی است که هرچه زمان آن کوتاه تر باشد در مدیریت کردن آن موفق تر عمل کرده ایم. مرحله ای که معمولاً نمره پایینی به آن اختصاص دارد اما شدنی است. آن هم با استفاده از الگوها و تجربیات کشورهای موفق در این زمینه.اهمیت آن نیز از آنجا ناشی میشود که این مرحله عواقب فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی در کوتاه مدت و درازمدت به دنبال دارد. با این وجود، سال هاست که علیرغم تاکید صاحب نظران در توجه به آن، همچنان مدیران سعی دارند مدیریت بازسازی به شیوه آزمون و خطا که صد البته فرصت سوزی منابع را رقم میزند انجام دهند. نیاز به تجدیدنظر در استراتژی ها برای مدیریت بهتر بحران نکته ظریفی است که در شرایط بروز خطر همیشه احساس میشود. با نگاهی به استراتژی های موجود در سایر کشورها، سه رویکرد اساسی فنی، مالی و حقوقی میتواند در پوشاندن ضعف ساختارهای مدیریت شهری، عدم برنامه ریزی مالی و بودجه ای و نهایتاً نبود قوانین مدون برای مدیریت بحران در مهار و کنترل این فاجعه ویرانگر، نقشی اساسی بازی کند.رویکرد فنی نهادهای مدیریتی میتوانند با تشکیل دایره ای از مدیریت بحران در سطح ملی از شیوه هایی چون ایجاد برنامه های ریسک در شهرداریها و تقویت توانایی این نهادها برای مقاوم سازی، بررسی مجدد قوانین مهندسی و معماری در راستای کنترل ساخت وساز و بازنگری در نحوه نظارت توسط افراد متعهد و متخصص، همچنین زمان بندی در آواربرداری و بازسازی خانه های ویران شده و برگرداندن خدمات عمومی از حالت اضطراری به وضعیت عادی، فرصت سوزی در زمان و منابع را به حداقل برسانند. رویکرد مالی نبود برنامه ریزی مالی و بودجه ای از جمله مواردی است که همواره هنگام امدادرسانی و یا در طول فرایند بازسازی مشکلات بسیاری برای آسیب دیدگان ایجاد کرده است. در این زمینه اقدامات از پیش تعیین شده ای شامل برنامه ریزیهای تأمین بودجه، ایجاد رقابت در کمک های مالی میان مدیران، نظارت بر نحوه توزیع منابع بین مردم، توجه به نقش گروه های NGO و هدایت آنان با مدیریت صحیح قابل پیش بینی است.رویکرد حقوقی تدوین ضوابط و مقررات معماری در مدیریت بازسازی، تشکیل نهادهای حقوقی در زمینه کمک رسانی به این مناطق، تدوین قوانین اضطراری به منظور اجرای برنامه کاهش خطرات مکمل مهم این مثلث استراتژی است. اگرچه با مروری بر تجربیات قبلی در مدیریت بحران، علاوه بر استفاده از موارد فوق برگرفته از الگوهای جهانی، در راستای رفع مسایل و مشکلات نکاتی زیر ضروری به نظر میرسد:- با توجه به نبود زمان کافی به ویژه در شرایط بد آب و هوایی، به کارگیری قطعات پیش ساخته در تهیه مسکن این مناطق از سوی سازندگان آن، یک اولویت است.- با توجه به اینکه باید خانه های زیادی در مدت زمان کوتاه ساخته شود، مواردی چون ترتیب اولویت واگذاری به افراد آسیب دیده و محاسبه تعداد واحدهای مورد نیاز باید در دستور کار قرار گیرد.- نظارت بر ترمیم، استحکام و ساخت خانه ها بسیار مهم است. بعضاً مشاهده شده به دلیل سرعت در تحویل و نبود نظارت کافی ساختمان ساخته شده در مدت زمان اندکی فرو ریخته است.- توجه به نیازهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم و پیاده سازی آن در مدیریت بازسازی، موضوعی که در برخی مناطق زلزله زده کمتر مورد توجه سازندگان آن قرار گرفته است.در مجموع عملیات مدیریت کردن بحران زلزله شامل مراحل مختلفی است که باید در جهت منافع مردم مصیبت دیده، برنامه ریزیها و سیاست های دقیق تری تعیین کرد. در این خصوص وجود ایجاد یک برنامه سیستمی در سال پیش رو قبل از وقوع زلزله ای مهیب میتواند ضعف سال های گذشته را جبران کند.