خبری از آمایش سرزمین نیست معمای یک برنامه ملی

* یکی از طرح های کلیدی که در کنار برنامه ریزیهای کلان و بخشی کشور باید به طور مستقل دیده و اجرا شود، «طرح آمایش سرزمین» است. اجرای این طرح روند جامعی از برنامه ریزی منطقه ای را تعریف میکند و بهترین مکمل برای برنامه ریزی کلان و بخشی در سطح کشور است. در این شکل از برنامه ریزی چون با دیدی وسیع و همه جانبه به فضای ملی نگاه میشود، تمامی مناطق کشور با دقت از جهات مختلف مورد مطالعه و شناسایی قرار گرفته و بر اساس توانمندیها و قابلیت های هر منطقه نقش و مسئولیت خاص به مناطق مختلف کشور محول میشود. مهم ترین ویژگی برنامه آمایش سرزمین سازماندهی فضای کشور از زوایای مختلف در قالب توزیع بهینه جمعیت و فعالیت است. یعنی برای هر منطقه متناسب با ظرفیت، نیازها و جمعیت آن، فعالیت های اقتصادی و اجتماعی تعریف میشود و به عنوان ابزار اصلی در برنامه ریزی و تصمیم گیریهای منطقه ای و ملی قرار میگیرد. نیم قرن برنامه ریزی بدون اجرا سابقه آمایش سرزمین در ایران به سال 1353 باز میگردد که در پی مشکلات ناشی از افزایش جمعیت شهر تهران عنوان شد و بر اساس آن، وظیفه تهیه طرح جامع سرزمین به وزارت وقت مسکن و شهرسازی محول شد. اصلیترین دستاورد این طرح، تعیین محورهای اولویت در توسعه کشور و تقسیم کشور به مناطق اصلی بود. تجربه دوم آمایش سرزمین از 1362 و با مطالعات طرح پایه آمایش سرزمین اسلامی ایران آغاز شد. سپس در 1371 وزارت وقت مسکن و شهرسازی به تهیه طرح کالبدی ملی اقدام کرد. رتبه بندی شهرها، قطب های منطقه ای و ... از جمله این اهداف تعیین و طی مصوبه شورای عالی اداری وظیفه تهیه طرح آمایش سرزمین به سازمان برنامه و بودجه و وظیفه تهیه طرح های کالبدی ملی و منطقه ای به وزارت مسکن و شهرسازی واگذار شد. در 1372 خط مشیهای ملی و منطقه ای آمایش سرزمین برای برنامه دوم توسعه کشور، تهیه و به تصویب شورای اقتصاد رسید اما در پیوست نهایی لایحه فقط خط مشیهای ملی آمایش سرزمین درج شد و مباحث منطقه ای آن حذف شد. در 1382 سیاست های کلی برنامه چهارم مشتمل بر 52 ماده ابلاغ شد که ماده 19 آن، آمایش سرزمین بود و سال بعد ضوابط ملی آمایش سرزمین توسط هیئت وزیران تصویب شد .در سال 1384، تشکیلات مرکز ملی آمایش سرزمین در چارچوب کادر سازمانی آغاز به کار کرد که از فعالیت های آن نیز تهیه سند ملی آمایش سرزمین برای برنامه پنجم توسعه؛ همچنین تهیه طرح های کالبدی ملی و منطقه ای بود. حالا بعد از تجربه نزدیک به نیم قرن برنامه ریزی و تدوین انواع برنامه های توسعه ملی و منطقه ای، چندین دهه مطالعه و کسب تجارب عملی، طرح آمایش در مرحله ای است که بدون عزم جدی مسئولان تصمیم گیر و سیاست گذار امکان تحقق آن وجود ندارد. به نظر میرسد هنوز مدیران در پیچ و خم آزمون و خطا مانده و نتوانسته اند به نظام برنامه ریزی مشخصی برای اجرای طرح آمایش تکیه کنند.