معماری هخامنشی در آرامگاه فردوسی

گروه معماری ودکوراسیون: 25 اردیبهشت ماه در تقویم ملی ما بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر حماسی سرای بزرگ ما نام نهاده شده است.به این مناسبت به معرفی آرامگاه وی پرداخته ایم. آرامگاه فردوسی، یادمانی است در توس در شمال مشهد در خاک جای ابوالقاسم فردوسی که توسط هوشنگ سیحون بر پایه طرح پیشین آن که توسط حسین لرزاده، با کمی تغییرات در ابعاد و اندازه و تزئینات طراحی و بازسازی شد. ساختمان کنونی آرامگاه در سال 1313 هم زمان با آیین های هزاره فردوسی گشایش یافت. آرامگاه که به شکل بناهای پرسپولیس و مقبره کورش در پاسارگاد ساخته شده از سه قسمت تشکیل شده است که اولین بخش آن، میانیترین بخش است و از سنگ قبری از جنس مرمر به ابعاد 5/1×1 متر و حدود 5/0 متر ارتفاع تشکیل شده و در مرکز در سکوی مرمری قرار گرفته است. بخش دوم شامل تالاری مربع شکل است که از سنگ مرمر ساخته شده و داخل آن با کاشی تزئین گردیده است و چهار ستون بلند با دو سر ستون بزرگ در چهار گوشه این تالار موجود میباشد و تصویر مردی بالدار در بالای ضلع جنوبی بنای اصلی قرار دارد که ویژگیهای پرسپولیس را بیشتر به یاد میآورد . سومین بخش محوطه پلکانی پوشیده از سنگ مرمر است که اتاق روی آن قرار گرفته است و تعداد زیادی از اشعار فردوسی روی دیوار آن حک گشته است که حسین حجار باشی زنجانی سنگتراشی سنگ های بنا و قبر را انجام داده است و سنگ نوشته های آرامگاه که به خط نستعلیق و از اشعار فردوسی میباشد از آثار استاد طاهرزاده است. طراحی معماری آن نیز اثر هوشنگ سیحون است. تاریخچه آرامگاه به استناد خبری نه چندان موثق، ساختن اولین بنا بر گور ابوالقاسم فردوسی را به سپهدار توس در زمان فردوسی، یعنی ارسلان جاذب سپهدار توس نسبت داده، که ذکر او در دیباچه شاهنامه آمده است. صد سال پس از مرگ فردوسی در 510 نظامی عروضی گور شاعر حماسه سرای ایران در باغی متعلق به خود شاعر زیارت کرد، و ششصد سال بعد هنگامی که عبیدخان ازبک به تیشه تعصب آن را ویران کرده بود ، قاضی نورالله شوشتری به شرف زیارت آن نایل آمد. بعدها در 1302 ه‍. ق که میرزا عبدالوهاب خان شیرازی نصیرالدوله (آصف الدوله) والی خراسان بود، به دستور آن مرد ادب دوست گورجای فردوسی به قرائن و آثار و علائمی، در باغی درون طوس تعیین گردید و بنایی آجری بر آن ساخته شد. پس از تأسیس انجمن آثار ملی در سال 1301، به همت محمدعلی فروغی رئیس انجمن کوشش هایی برای ساختمان آرامگاه آغاز شد. چون نیت این بود که آرامگاه شاعر بزرگ ملی به هزینه مردم و نه از بودجه دولت ساخته شود، در 1304 با نشر بیانیه ای از مردم خواستند که اعاناتی برای این منظور به حساب انجمن پرداخت نمایند. در سال 1305 گروهی از طرف انجمن برای تعیین محل دقیق آرامگاه و تهیه طرح آن از تهران به طوس رفتند. طراحی این مقبره بر عهده حسین لرزاده گذاشته شد. اشعار کتیبه ها به خط استاد عمادالدوله نوشته شده است. مساحت ساختمان 945 متر بود و بهترین حجاران تصاویری از شاهنامه را بر دیوارهایش حک کردند. اما از آنجا که در طراحی بنا محاسبات فنی دقیق لازم به عمل نیامده بود، به ویژه به سبب عدم محاسبه مقاومت خاک و مصالح پی، ساختمان آرامگاه از همان سال های نخست شروع به جذب رطوبت و نشست کرد. تعمیرات و مراقبت های سیساله هم کارگر نیفتاد و ناچار لزوم تجدید بنای آرامگاه مطرح شد. به دستور انجمن آثار ملی در سال 1343 بازسازی بنا با نظارت مهندس هوشنگ سیحون در سال 1347 به انجام رسید. بنای پیشین دارای نمای بیرونی شبیه بنای فعلی بود، اما داخل آن کوچک تر و کم عمق تر و دارای دو ورودی کم عرض شرقی و غربی بود. بنای کنونی، که سعی شده در ظاهر کاملاً شبیه بنای پیشین باشد دارای نهصد متر سطح زیربنا، و ساخته شده از بتن و سنگ و کاشی است. بخش فوقانی بنا، که در اجرای اولیه توپر بود این بار میان تهی ساخته شد. سقف داخلی آن هم با کاشیکاری معرق و متأثر از عناصر تزیینی دوره هخامنشی و عصر فردوسی روکاری شد. دیوارهای آن هم تماماً با سنگ هایی از منطقه توس نماسازی شد. هیئت کلی بنا آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد را تداعی میکند.