مرگ کودک سه ساله

*مهندس کامیار میر رضوی *مهندس ابوالفضل مشایخی پرونده حاضر روایتگر حادثه ای تکان دهنده است؛ تکان دهنده از جهات مختلف. نخست اینکه در این حادثه کودکی سه ساله جانش را از دست میدهد، مرگی به غایت دردناک. دیگر آنکه حادثه چهار سال پس از صدور گواهی پایان کار ساختمان اتفاق میافتد. آری چهار سال بعد. پرونده این شماره از این بابت قابل تأمل و بررسی است که در آن واقعیتی ناشناخته رخ مینماید. واقعیتی که ناقض تصور عوام و حتی اکثریت مهندسین نسبت به کار نظارت است. کار نظارت فقط شامل گودبرداری و بازرسیهای سازه ای نیست. بلکه مهندس ناظر ضامن ساختمان تحت نظارتش تا پایان عمر مفید آن خواهد بود. در نتیجه طی این مدت هر حادثه ای که در آن قصور مهندس ناظر اثبات شود وی را به دادگاه خواهد کشاند. گوشه های پنهان نظارت و سقوطی فاجعه بار سایت پلان (خلاصه پرونده) مکان: منطقه 12 تهران محدوده خیابان مولوی زمان: بهار 91 تلفات و خسارات: مرگ یک کودک سه ساله متهمین و مقصرین طبق دادنامه : سازنده 50درصد ، والدین کودک 30درصد ، شهردار وقت ناحیه 10درصد ، مهندس ناظر 10درصد . پلان کلی (شرح حادثه) اواخر شهریورماه سال 85 پروانه تخریب و نوسازی ساختمانی شامل یک طبقه همکف و سه طبقه شامل 9 واحد مسکونی با زیر بنای حدود 600 مترمربع در منطقه 12 تهران صادر میشود. ساختمان طبق روال معمول ساخته و در تیرماه سال 87 گواهی پایان کار آن صادر میشود. در گزارش های سفت کاری، نازک کاری و اتمام عملیات، مهندس ناظر آن به وقوع هیچ خلافی اشاره نمیکند. متعاقباً مأمور بازدید شهرداری هم خلافی را گزارش نمیکند و گواهی پایانکار ساختمان بدون خلاف صادر میشود. سازنده واحدها را به فروش میرساند و پرونده این ساختمان به ظاهر بسته میشود. اما چهار سال بعد در یک روز بهاری، فرزند سه ساله یکی از ساکنین طبقه سوم که در پاگرد مشغول بازی بوده است از فاصله بین قیدهای عمودی نرده عبور و سقوط میکند. خواهر بزرگ تر کودک که تنها شاهد حادثه بوده است با شیون و فریاد مادرش و همسایه ها را به صحنه حادثه میکشاند. تلاش های مأمورین اورژانس و بیتابیهای خانواده کودک بیفایده است و او در راه بیمارستان جان میدهد. خانواده کودک سه ساله بینهایت داغدار و متأثر میشوند. طی مراسم سوگواری یکی از آشنایانشان از باب همدردی راهی پیش پایشان میگذارد. وی به فاصله میله های نرده اشاره میکند که اگر تا این اندازه زیاد نبود قطعاً چنین اتفاقی نمیافتاد. راهش این است که از سازنده این ساختمان شکایت کنید و تاوان داغتان را از او بستانید. راه پله ساختمان با توجه به سه واحده بودن هر طبقه به صورت سه خم طراحی شده بود تا هم راهروی طولانی تری به جهت تعبیه درِ ورودی واحدها داشته باشد و هم با توجه به سه طبقه بودن ساختمان و عدم الزام وجود آسانسور در زمان ساخت، اگر ساکنین در آینده نیاز به آسانسور داشتند نظر به باز شوی مربع شکل و فراخ میان پله ها بتوانند از آن فضا برای تعبیه آسانسور استفاده کنند. اما آنچه غلط بود این است که در این ساختمان فاصله اجزای نرده حدود 30 سانتیمتر اجرا شده است ، درحالیکه مطابق مبحث چهارم مقررات ملی فاصله بین اجزای نرده نباید بیش از 11 سانتیمتر بوده و همچنین نباید افقی باشند. القصه، پس از شکایت اولیای دم، پای سازنده به دادگاه باز شد و در پی او مهندس ناظر و شهردار وقت ناحیه هم راهی دادگاه شدند. در رأی کارشناسی یک نفره، مهندس ناظر 30درصد تقصیر میگیرد. اما پس از اعتراض و ارائه گزارش های مرحله ای به کارشناسان هیئت سه نفره تقصیر وی به 10درصد کاهش مییابد. دو نکته بسیار مهم در اینجا وجود دارد. نکته اول در مورد گزارش های مرحله ای است و اینکه صرف ارائه به موقع گزارش های مرحله ای میتواند نکته ای مثبت محسوب شود و جایی برای دفاع از مهندس باقی گذارد. چنان که در این پرونده مهندس ناظر با اینکه در گزارش هایش به نکته خاصی اشاره نکرده بود فقط با تهیه مجدد گزارش ها از پرونده ساختمان، موجود در بایگانی شهرداری و ارائه آن به کارشناسان و البته کمی بخت و اقبال توانست تقصیر خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. وضعیت گزارش ها به این شکل بود که گزارش سفت کاری با توضیحات سفید و علامت بدون خلاف، گزارش نازک کاری با ذکر وجود پنجره های دو جداره و رعایت مبحث 19 و گزارش اتمام با ذکر رعایت عقب نشینی و درز انقطاع صحیح ارائه شده بود. حال چه بسا فقط ذکر یک جمله که نرده ها به صورت استاندارد نصب نشده اند میتوانست مهندس ناظر را تبرئه کند. نکته دوم به مهندسین معمار مربوط میشود. علیرغم تصور عموم مبنی بر اینکه مهندسین معمار برگه ای را مهر و امضا میکنند و بدون هیچ مسئولیتی مبلغی دریافت میکنند، مهندس معمار در چنین شرایطی میتواند به اندازه ناظر مقصر اعلام شود. چنانکه در پرونده ای مشابه، مهندس ناظر با این استدلال که فاصله نرده ها در نقشه های معماری ذکر نشده اند و وظیفه او تنها بازدید و انطباق مراحل اجرا با نقشه های مصوب است، در نتیجه قصور اصلی در طراحی معماری است، پای مهندس معمار را نیز به دادگاه باز کرد تا او نیز شریک درصدی از تقصیرات باشد. در پایان لازم است دوباره به این نکته اشاره شود که مانند دیگر پرونده ها زمانی که یکی از پرسنل شهرداری به دادگاه فرا خوانده میشود، وی به طور کامل از حمایت سازمان متبوعش برخوردار است. حال آنکه مهندس ناظر این پرونده پس از اطلاع از حادثه علیرغم تحمل درد و رنج ناشی از مرگ یک همنوع، دچار اضطراب فراوانی ناشی از احساس تنهایی و بی پناهی در برابر قانون و عواقب حقوقی و جزایی حرفه اش نیز میشود. افسوسی عمیق از اینکه با دریافت مبلغی اندک (سیصد و پنجاه هزار تومان) برای این ساختمان، خود را گرفتار عواقب مسئولیتی سنگین کرده است که اینک باید ده درصد دیه یک انسان (پانزده میلیون تومان) را پرداخت کند و چه بسا اتفاقات سنگین تر از این میتوانست رخ دهد. البته جای شکر دارد که در مورد این پرونده به قیمت شکسته شدن غرور مهندس ناظر و نوشتن عرض حال حاکی از وخامت وضعیت مالیاش و وساطت و حمایت یکی از مهندسین خیرخواه عضو سازمان بالأخره مسئولین سازمان نظام مهندسی استان تهران تقبل کردند پنج میلیون تومان کمک بلاعوض و ده میلیون تومان وام قرض الحسنه با بازپرداخت پانزده ماهه به مهندس ناظر این پرونده اعطا کنند که امید است خدای متعال به ایشان خیر فراوان و لیاقت خدمت صادقانه عطا کند. نکات حیاتی برای مهندسین ناظر و طراح با توجه به وسعت دامنه و گستردگی احتمال وقوع اقسام حوادث ساختمانی هم در زمان ساخت و هم در دوره بهره برداری، مجدداً و مؤکداً به همکاران گرامی اعم از ناظر و طراح توصیه میشود مسئولیت های حرفه ایشان را تحت پوشش بیمه قرار دهند، خصوصاً بیمه های مسئولیتی که دارای پوشش محدوده زمانی چندین ساله هستند. همکاران ناظر گزارش های مرحله ای خود را با دقت فراوان و با توجه به تمام جزئیاتی که احتمال وقوع حادثه از آن ناحیه می رود، ارائه کنند و هیچ ابایی از ذکر خلاف های سازنده در گزارش های خود نداشته باشند. توجه کنید که ذکر کارهای درست سازنده در گزارش هیچ ارزشی ندارد. نه کسی سازنده را تشویق میکند و نه جایزه ای به ناظر میدهند. لذا با چشمانی تیزبین و با ذهنی آگاه کلیه تخلفات ریز و درشت سازنده را در گزارش های مرحله ای ذکر کنید و گزارش های خود را پس از ثبت در سامانه شهرداری در یک بایگانی تا پایان عمر مفید ساختمان حفظ کنید. قطعاً هر ساختمانی با هر تعداد خلاف ریز و درشت، موفق به اخذ پایانکار خواهد شد ولی این گزارش ها در حادثه ای مشابه پرونده بالا میتوانند ناجی مهندس ناظر باشد. در صورتی که خدای ناکرده گرفتار حادثه ای مشابه شدید، ایجاد ارتباط با دو گروه بسیار حیاتی و مهم است؛ اول خسارت دیدگان که شایسته است با ابراز حس همدردی و دلجویی رضایت ایشان را جلب کرد تا حداقل در مورد تقصیر مهندس رضایت دهند، دوم قاضی و کارشناسان پرونده که میبایست با ارائه مستندات و دلایل و شواهد آنها را در قضاوتی درست یاری داد تا حداقل حقوق شخص مهندس تضییع نگردد.