پرونده گازی ایران و ترکیه در دیوان داوری

جواد باقرزاده ایران و ترکیه در سال 1996 قراردادی 25 ساله را برای صادرات سالانه تا 10 میلیارد مترمکعب گاز امضا کردند که روزانه 30 میلیون مترمکعب گاز توسط ایران به ترکیه صادر شود. این پروژه در فوریه سال 2002 آغاز به کار کرد. ایران در سال 2013 با صدور حدود 8 میلیارد مترمکعب گاز، دومین تأمین کننده گاز ترکیه بود درحالیکه روسیه با صدور 30 میلیارد مترمکعب در رده اول قرار داشت. نیاز ترکیه سالانه حدود 40 میلیارد مترمکعب گاز است. شرکت بوتاش ترکیه مدعی است؛ قیمت هر 1000 مترمکعب گاز وارداتی از ایران 490 دلار برایشان تمام میشود در صورتی که واردات گاز از جمهوری آذربایجان به ازای هر هزار مترمکعب 335 دلار هزینه دارد و برای همین میزان گاز نیز به روسیه 425 دلار میپردازند. در 11 بهمن ماه 1392 شرکت بوتاش ترکیه با دو ادعا که اولاً؛ در 53 روز گذشته سال 92 صادرات گاز ایران به این کشور به میزان مورد توافق نبوده است و 25 درصد از حجم آن کاسته شده است و از سوی دیگر؛ قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه نسبت به دیگر کشورهای منطقه بالاست و باید کاهش یابد به دیوان داوری بین المللی شکایت کرد. یکی از مقامات ارشد ترکیه دراین باره گفته است: با توجه به اینکه ایران به تخفیفی که مورد نظر ترکیه بود، توجه نکرده در نتیجه ترکیه رسیدگی به این موضوع را به داوری بین المللی ارجاع داده است. چهار شاهد از سوی ایران و چهار شاهد از سوی ترکیه در این داوری شهادت دادند. در اول مارس (10 اسفند) جلسه دیوان داوری بین المللی به پایان رسید. بوجارزاده، سخنگوی شرکت ملی گاز ایران دراین باره گفته است: هر دو طرف باید به قرارداد فیمابین پایبند باشند. علیرضا کاملی، مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز ایران نیز گفته که ارزیابی تیم ایرانی از روند جلسات برگزارشده، مثبت بوده است. با گذشت بیش از دو ماه از طرح شکایت گازی ترک ها علیه ایران قرار است خردادماه جاری کارشناسان مورد اطمینان ایران و ترکیه که از دو کشور انگلیس و ترکیه هستند نظر نهایی خود را در مورد روند صادرات گاز ایران به ترکیه در دادگاه اعلام کنند و پس از آن رأی قطعی دادگاه صادر میشود. بر این اساس خواستار کاهش 25 درصدی قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه شده اند. در صورت پذیرش کامل درخواست ترکیه، قیمت گاز صادراتی ایران به حدود 35 سنت در هر مترمکعب کاهش خواهد یافت. بر اساس این ادعا، ترک ها مدعی هستند ایران یک تأمین کننده پایدار انرژی برای ترکیه محسوب نمیشود و کم فروشی کرده است. ترکیه بر این اساس یک ادعای خسارت 2 تا 5/2 میلیارد دلاری را مطرح کرده است. پیش از این تانیر ییلدیز وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه تاکید کرده بود که ایرانیها درخواست ترکیه را خواهند پذیرفت و از سوی دیگر درخواست افزایش واردات دو برابری گاز از ایران با قیمت های ارزان تر را مطرح کرده است. حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در واکنش به ادعاهای ترکیه مبنی بر گران فروشی یا کم فروشی گاز میگوید: این ادعاها را قبول نداریم و درخواست تخفیف برای قرارداد و حجم فعلی صادرات گاز طبیعی ایران به این کشور قابل قبول نیست. وی تاکید کرده که تأمین گاز ترکیه به طور مطمئن انجام شده و بهای گاز صادراتی ایران به ترکیه در چارچوب قرارداد موجود کاهش نمییابد. عراقی با اشاره به شکایت گازی ترکیه از ایران، گفته بود: مطرح کردن این ادعاهای گازی در داوری بین المللی جزئی از قرارداد گاز ایران و ترکیه است و در این بین شرکت ملی گاز ایران هم مدارک و مستندات محکم خود را به دادگاه ارسال کرده است. در همین حال وزیر نفت ترکیه اخیراً در گفتگو با رسانه های ترکیه با تاکید بر اینکه وی 99 درصد یقین دارد که رأی دادگاه به نفع ترکیه خواهد بود و آنکارا 2 میلیارد دلار غرامت از ایران میگیرد، گفته است: به ایران گفته ایم قیمت گاز صادراتی شما گران است و در صورت عدم مذاکره پیرامون آن به دیوان داوری بین المللی شکایت خواهیم کرد. دلیل این درخواست ترک ها، استناد آنها به قیمت ناچیز گاز در قرارداد مشهور صادرات گاز ایران به امارات متحده عربی -کرسنت- است که سال ها پیش منعقدشده اما هنوز اجرایی نشده است. ایران در مورد قرارداد اخیر نیز با شرکت عربی طرف قرارداد وارد یک چالش حقوقی کلان و چند میلیارد دلاری شده است که باخت ایران در آن پرونده روی قیمت صادرات گاز ایران به همه کشورهای طرف قرارداد یا طرف مذاکره از جمله ترکیه، عراق، پاکستان، عمان، هند و سوئیس تأثیرگذار خواهد بود. لازم به ذکر است ترکیه اختلافات قبلیاش با ایران در مورد گاز را در اتاق بازرگانی بین المللی مستقر در سوئیس رفع کرده است. در سال 2009، اتاق بازرگانی بین المللی مستقر در سوئیس به پرداخت 800 میلیون دلار خسارت به ترکیه توسط ایران در مورد قرارداد خرید گاز رأی داد. هنوز که رأی دیوان داوری بین المللی اعلام نشده است، ترکیه شرط بایگانی کردن این شکایت گازی را افزایش دو برابری واردات گاز از ایران با تخفیف ویژه اعلام کرده اما پیشنهاد ایران این است که اگر ترکیه میزان گاز وارداتی را افزایش دهد، این کشور حاضر به تخفیف دادن بهای گاز خواهد بود ولی باید قراردادی تازه امضا شود. علی ماجدی معاون امور بین الملل و بازرگانی وزیر نفت درباره موضع جدید ترکیه که خواستار کاهش قیمت گاز صادراتی ایران به میزان قیمت گاز وارداتی از روسیه شده اند، گفت: ایران و ترکیه درباره قیمت گاز مذاکره میکنند اما سیاست کلان کشور آن است که سهم گاز ایران با روسیه در بازار ترکیه برابر شود. به گفته وی با وجود اختلافات گازی با بوتاش اما ترکیه یکی از مشتریان سنتی گاز طبیعی ایران است و با بهره برداری از فازهای جدید پارس جنوبی ایران گاز مازاد برای افزایش صادرات به ترکیه در اختیار دارد. وی درباره شروط افزایش 2 برابری صادرات گاز ایران به ترکیه، گفت: اگر سهم گاز ایران در بازار ترکیه معادل سهم گازی روس ها باشد در آن صورت در بازاری رقابتی میتوان درباره قیمت رقابتی هم مذاکره کرد. فواید تفاهم ایران و ترکیه در بلندمدت میتوانند به شرکای بزرگ در بازار گاز تبدیل شوند. یکی از مسیرهای ایران برای صادرات گاز به اروپا خط لوله ششم سراسری به طول تقریبی 1300 کیلومتر است که تاکنون ساخت قطعه اول و دوم این خط لوله گاز از عسلویه تا اهواز به طول 611 کیلومتر به پایان رسیده است. در حال حاضر مراحل تکمیل خط لوله 56 اینچ ششم سراسری در قطعه سوم و چهارم در حال انجام بوده که این خط لوله از ظرفیت انتقال روزانه 100 میلیون مترمکعب گاز تا مرز بازرگان برخوردار است. ایران تأمین کننده بیش از 20 درصد گاز مصرفی ترکیه است و حجم صادرات گاز ایران به ترکیه روزانه به 30 میلیون مترمکعب میرسد. در حال حاضر ایران گاز اضافه برای صادرات ندارد اما میتواند در دو سال آینده با بهره برداری از فازهای جدید پارس جنوبی، بخشی از گاز تولیدی خود را صادر کند. در واقع رفع اختلاف با ترکیه، و حفظ روابط حسنه با این کشور درعین حال موجب میشود خواسته ترکیه مبنی بر استمرار جریان صادرات گاز به این کشور با قیمت بین المللی و خواسته ایران نیز دستیابی به عایدات فروش گاز محقق شده و مهم تر از همه ترکیه به عنوان دروازه ترانزیت گاز ایران به اروپا عمل کرده و اروپا نیز وابسته به واردات گاز ایران از طریق ترکیه شود و این امر موجب افزایش قدرت ملی دو کشور ایران و ترکیه خواهد بود.