سامانه حرارت مرکزی مسکو

در جایجای کلانشهر مسکو میتوان لوله های سفیدرنگ غول پیکری را دید که خیابان ها و کوچه پس کوچه های شهر را در مینوردند و پس از گذر از بالای معابر و میادین در میان کوچه های شهر ناپدید میشوند تا گرمابخش منازل ساکنان پایتخت روسیه در زمستان های یخ زده و سرمای زیر 20 درجه سانتیگراد باشند. این ساده ترین توصیفی است که میتوان از شبکه به هم پیچیده سامانه حرارت مرکزی مسکو ارائه داد، سامانه بزرگی که تمامی مناطق کلانشهر چهار برابری تهران از نظر وسعت را پوشش میدهد. در واقع سیستم گرمایش منازل در مسکو به شکل ناحیه ای است و ساکنان پایتخت هیچ دخالت یا کنترلی در امر تأمین حرارت منازل خود در فصل سرما ندارند.گرمارسانی به خانه ها در این کلانشهر توسط شرکت های خصوصی طرف قرارداد شهرداری انجام میگیرد. سیستم حرارت رسانی منطقه ای از مزیت هایی برخوردار است که از آن جمله صرفه جویی در مصرف انرژی، کاهش خطرات آتش سوزی منازل و نبود دردسر دائمی تأمین سوخت زمستانی است. علاوه بر آن در این سیستم نیاز به تعمیر موتورخانه شوفاژ که در ایران هرچند سال یک بار انجام میگیرد، وجود ندارد. این سیستم گرمایش زندگی را برای مردم مسکو آسان تر کرده است و درواقع میتوان گفت مردم مسکو به قدری به این سیستم عادت کرده اند که بدون آن تأمین حرارت منازل خود را غیرممکن میدانند. در این سیستم موتورخانه های غول پیکر که معمولاً با گاز طبیعی کار میکنند به صورت متمرکز و به شکل کوره های تولید آب داغ در محوطه های مشخصی در مناطق متعدد مسکو واقع شده اند.در سیستم گرمارسانی مسکو، آب در موتورخانه گرم میشود و از طریق لوله ها به ساختمان ها و شوفاژهای واقع در آن منتقل شده و در لوله ها به طور دائم جریان مییابد و تنظیم درجه حرارت منازل بدون اختیار ساکنان آنها، انجام میگیرد. در پایتخت روسیه، معمولاً از اواخر فروردین ماه با افزایش تدریجی درجه حرارت هوا، گرمارسانی به تدریج متوقف میشود و در اواسط مهرماه که هوا به سردی میگراید با جریان کنترل شده آب گرم در لوله های شوفاژها واحدهای مسکونی، حرارت رسانی به خانه ها آغاز میشود. البته زمان توقف یا آغاز حرارت رسانی به منازل مسکو به درجه برودت یا حرارت هوا در این شهر بستگی دارد و ممکن است دیرتر یا زودتر از موعدهای ذکرشده انجام گیرد. اما آب گرم منازل در مسکو هیچ وقت و حتی پس از قطع آب گرم شوفاژها، قطع نمیشود. قطع یا وصل گرمایش در مسکو طبق جدول زمان بندی انجام میگیرد و از طریق رسانه های خبری به اطلاع مردم میرسد. معمولاً در مسکو اوایل تابستان به منظور تعمیر لوله ها یا موتورخانه ها، سیستم انتقال آب گرم به مدت سه هفته قطع میشود. هزینه حرارتی نیز با قبضی مانند هزینه گاز و آب و برق به بانک پرداخت میشود که برای آپارتمان یکخوابه با وسعت حدود 70 مترمربع ماهانه حدود 500 روبل (19 دلار است) و افراد دارای امتیازات اجتماعی (بازنشستگان و معلولین) نصف این مبلغ را پرداخت میکنند. تلاش برای متمرکز کردن تأمین حرارت در مسکو و دیگر شهرهای روسیه به عنوان یک سنت دیرینه در حالی صورت میگیرد که این کشور یکی از بزرگ ترین دارندگان منابع نفت و گاز و نیز دارای ده ها نیروگاه هسته ای است روزانه 9 میلیون بشکه نفت خام استخراج میکند.بااینکه روسیه به دلیل برخورداری از منابع عظیم گازی، 30 درصد گاز موردنیاز اروپا را نیز تأمین میکند، ولی سامانه تأمین حرارت در شهرهای این کشور به گونه ای برنامه ریزیشده تا انرژی هدر نرود و نسل های آینده نیز از این نعمت خدادادی برخوردار شوند. باید توجه داشت که در مسکو، سیستم حرارت مرکزی به معنی چیزی متفاوت از آنچه در ایران وجود دارد، میباشد. در اینجا خانه ها، فروشگاه ها و دفاتر کار هر کدام وسیله گرمایش خود را ندارند و به جای آن 13 میلیون نفر ساکن مسکو با تأسیسات گرمایش متمرکزی گرم میشوند که از طریق یک شبکه لوله آب جوش را به رادیاتورهای واحدهای مسکونی، محل کار و مدرسه پمپاژ میکنند. در سیستم حرارت مرکزی مسکو سطح حرارت داخل ساختمان برای همه ساکنان شهر توسط چند مدیر ناشناس تنظیم میشود و افراد خود در کاهش یا افزایش و روشن و خاموش کردن گرمایش خود دخالتی ندارند. سیستم حرارت مرکزی مسکو علاوه بر تأمین گرمایش موردنیاز ساکنان این کلانشهر در فصول سرد سال، آب گرم موردنیاز آنان را نیز برآورده میکند و شهرداری به این ترتیب با یک سامانه دو نیاز اساسی شهروندان را رفع میکند. البته در دو دهه پس از فروپاشی شوروی سابق و به موازات رونق ساخت وساز در مسکو، برخی از ساختمان ها به سیستم حرارت اختصاصی نیز مجهز شده اند ولی بااین وجود شمار آنها هنوز بسیار ناچیز است.باید توجه داشت که سامانه حرارت مرکزی مسکو به هنگام راه اندازی آن در دوره استالین در دهه 1930 میلادی در نوع خود انقلابی بزرگ در تأمین رفاه شهروندان شوروی محسوب میشد و علاوه بر تأمین عدالت در دسترسی همه به گرما و آب داغ به دلیل حذف مصرف زغال سنگ به عنوان سوخت رایج آن دوره دستاوردهای زیست محیطی بزرگی نیز داشت. در دوران حاکمیت اتحاد جماهیر شوروی، هزینه های مصرف آب جوش و حرارت به صورت مصنوعی پایین نگه داشته میشد و هر خانواده ماهانه تنها چند سنت برای این منظور میپرداخت. بر اساس اطلاعات منتشرشده امروزه افزون بر 200 مجتمع تأسیساتی ویژه تولید حرارت و آب داغ در کلانشهر 13میلیون نفری مسکو فعالیت میکنند که به طور متوسط هر مجتمع گرمایش و آب داغ بیش از 50 هزار نفر را تأمین میکند. البته سامانه حرارت مرکزی در مسکو معایبی نیز دارد که یارانه ای بودن آن و درنتیجه کم توجهی شهروندان به ارزش واقعی انرژی مصرفی ازجمله آنهاست. یکی دیگر از معایب سامانه حرارت مرکزی مسکو هدرروی انرژی در مواقع گرم به دلیل نبود ترموستات در واحدهای مسکونی یا محل های کار و اماکن اداری و عمومی است. به عبارت دیگر گرمایش در مسکو از زمان فشار کلید آغاز به کار آن در مهرماه تا قطع فعالیت آن در اردیبهشت در تمامی ساعات شبانه روز روی یک درجه مشخص است و شهروندان نمیتوانند در کاهش یا افزایش آن دخالتی داشته باشند.این در حالی است که تحقیقات انجام شده نشان میدهد نصب ترموستات در واحدهای مسکونی یا دفتری به منظور تنظیم درجه حرارت در بازه زمانی فعالیت سامانه حرارت مرکزی میتواند 15 تا 20 درصد در میزان مصرف انرژی صرفه جویی کند.البته در سال های اخیر برای رفع این مشکل نیز تدابیری اندیشیده شده است و شرکت های مسئول امکاناتی را برای تنظیم درجه حرارت سامانه حرارت مرکزی مسکو نصب کرده اند.