بزرگ ترین معمار دوره تیموری

گروه معماری و دکوراسیون: استاد قوام الدین شیرازی بزرگ ترین معمار زمان خود بود و شاید تنها برای مهم ترین شخصیت های دربار تیموری کار میکرد: شاهرخ، گوهرشاد و خواجه غیاث الدین پیراحمد خوافی. اهمیت او چنان است که نامش در چندین متن مهم نزدیک به زمان او آمده است. آنچه نویسندگان همزمان و پس از استاد قوام الدین نیز درباره او نوشته اند، به افسانه میماند. چنین مینماید که تصویری افسانه ای از استاد و کار او در جامعه پدید آمده بود و نویسندگان عصر راوی این افسانه بودند. استاد قوام الدین، معمار افسانه ای دوران درخشش معماری ایران زمین در دوره تیموریان است. معماری دوره تیموریان با نام استادی از شیراز پیوسته است: استاد قوام الدین شیرازی، که تقریباً در تمام دوران حکومت شاهرخ (حدود: 807ـ850ق)، این استاد شیرازی، با همکاری کسانی در کار بناهایی بسیار مهم بود. تعدادی از بناهایی را که استاد در ساخت آنها دست داشت، میشناسیم و همچنین مشهورترین کارفرمایان او را از متون تاریخی و کتیبه ها هم میتوان شناخت. آنچه از این منابع به دست میآید، ابتدا چند خبر از ساخت بناها و همچنین تاریخ وفات اوست؛ اما از همین منابع میتوان به چهره ای از استاد قوام الدین نزدیک شد که تصویر معماری دوره تیموریان را کامل میکند. گرچه این چهره از آنچه او ساخته بود برآمده است؛ به روشن شدن تصویر عمومی معماری دوران کمک میکند. شاید با دیدن چنین چهره ای از استاد قوام الدین، بتوان راهی به داستان معماری ایران زمین در این دوران برد. استاد قوام الدین شیرازی پیش از پایان کار ساخت مدرسه غیاثیه خرگرد درگذشت و استاد غیاث الدین شیرازی کار را تمام کرد. آنچه در متون از قوام الدین شیرازی آمده، بیشتر ذکر چیره دستی اوست در کار معماری و نام شاهکارهایش. نمونه آن در تذکرة الشعراء دولتشاه سمرقندی آمده که بنا بر نوشتة او، استاد قوام الدین یکی از چهار هنرمند برتر دربار شاهرخ بود و «در مهندسی و طراحی و معماری» نظیر نداشت. در مطلع سعدین و روضة الصفا در ذکر استاد قوام الدین به مناسبت بیان تاریخ وفات او، نامی هم از کار درخشانش، مدرسة گوهرشاد در هرات، آمده است، خواندمیر در حبیب السیر، در ذکر بزرگانی که در زمان شاهرخ زندگی میکردند، نام استاد قوام الدین معمار شیرازی را آورده است. استاد قوام الدین مدتی مطرود دربار بود و چون دوباره به خدمت احضار شد، به علت اطلاع از علم نجوم، تقویمی را که در مدت فراغت استخراج کرده بود، به خاقان عرضه کرد. گوهرشاد وقتی تصمیم گرفت ماندگارترین میراث خود را به یادگار بگذارد، قوام الدین شیرازی، سرشناس ترین معمار ایرانی را استخدام کرد تا ساخت مسجد گوهرشاد را به او بسپارد. قوام الدین هم حاصل سال ها تجربه و دانش خود را در این مسجد به یادگار گذاشت تا نظم و تقارن و ظرافت این بنا را تا 6 قرن بعد هم به رخ بکشد، اسم گوهرشاد در دو محل با کاشی معرق نگاشته شده است؛ یکی در قسمت بالای درِ نقره ای که به دار السیاده میرود و دیگری بر کتیبه ایوان مقصوره که به خط زیبای پسر وی شاهزاده بایسنقر است.