مزیت های صنعت پتروشیمی ایران

گروه تاسیسات: در چند دهه اخیر جلوگیری از مصرف بیرویه انرژی برای کشورهای توسعه یافته و کسب حداکثر سود و بهره وری از این منابع برای کشورهای صاحب منابع انرژی به ویژه سوخت های فسیلی اصلیترین دغدغه بوده است. در این میان، صنعت پتروشیمی به عنوان فراهم آورنده فرصت برای آفرینش ارزش افزوده و تبدیل مواد خام به محصولات با ارزش در کشورهای خاورمیانه و بخصوص در ایران که دارای ذخایر عظیم هیدروکربوری و گاز طبیعی است، جایگاهی ویژه یافته است .از ویژگیهای این صنعت، تنوع محصولات آن و تأمین مواد اولیه هزاران کارگاه و کارخانه صنایع پایین دستی است که از نظر اشتغال زایی و کسب درآمدهای ارزی و قطع وابستگی نقش بسیار مؤثری در اقتصاد کشور دارد. مزیت نسبی ایران چهار مشخصه صنایع پتروشیمی عبارتند از: وابستگی به منابع هیدروکربوری به عنوان خوراک، سرمایه بری بالا، سود بیشتر در قیاس با دیگر صنایع بالادست، ایجاد ارزش افزوده بالا در پایین دست، اشتغال زایی مستقیم و محدود نسبت به دیگر سرمایه گذاریها در بالادست و ایجاد اشتغال بالا نسبت به سرمایه گذاری صورت گرفته در پایین دست، فناوری و دانش محور بودن و نیاز مبرم این صنایع به مقوله پژوهش و فناوری. ایران در صنعت پتروشیمی نسبت به بسیاری از کشورهای جهان دارای مزیت نسبی است چراکه نخست به منابع غنی گاز و میعانات گازی با قیمت رقابتی دسترسی دارد. خوراک پتروشیمیها مبتنی بر نفت خام به دو صورت تأمین میشود الف) گازهای همراه نفت خام خروجی از چاه که در پروسه ای به صورت متان، اتیلن، پروپیلن اتیلن در میآید. ب) نفتا که یکی از محصولات پالایشگاه هاست. قیمت این خوراک تابع نوسانات قیمت نفت خام است. بنابراین محصولات پتروشیمی مبتنی بر آن نیز از این نوسانات متاثر خواهد بود. از طرفی، استفاده از این خوراک به دلیل صادرات نفت خام، ظرفیت پالایشگاه های داخل و نیاز روزافزون کشور به سوخت محدود بوده و نمی توان به توسعه پتروشیمی مبتنی بر آن فکر کرد!. خوراک پتروشیمی مبتنی بر گاز طبیعی، به دلیل فراوانی منابع گاز کشور محدودیت های بخش نفت را ندارد و پتروشیمی مبتنی بر گاز طبیعی کمتر تحت تاثیر تحولات جهانی بوده و نوسانات قیمت در آن کمتر است. دومین مزیت دسترسی به آب های آزاد بین المللی برای صادرات آسان تر محصولات پتروشیمی است که از طریق آب های جنوب کشور مهیا شده است. سوم سواحل طولانی کشور برای ساخت بنادر صادراتی است که چندین بندر مهم در جنوب کشور برای این مهم ایجاد شده اند. قرارگرفتن منابع گازی خوراک پتروشیمی در سواحل خلیج فارس و در کنار این بنادر صادراتی مزیت دیگری است که صادرات و استفاده از صنعت پتروشیمی را از نظر اقتصادی به صرفه تر میکند. قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی مناسب و نزدیکی به بازارهای درحال رشد چین و هند از طریق اقیانوس هند و اروپا از طریق ترکیه مزیتی است که رقبای تجاری ایران کمتر از آن بهره مند هستند. وجود شرکت های توانمند داخلی و نیروی انسانی متخصص و باتجربه در کشور برتری را برای سرمایه گذاری در بخش پتروشیمی ایجاد کرده است. هشتمین و آخرین مزیت نسبی صنعت پتروشیمی کشور رژیم مالیاتی مناسب و سازگار جهت صادرات و سرمایه گذاری است. چالش ها دکتر ولفگانگ فالتر مدیر شرکت مشاوره استراتژی رولندبرگر در ششمین همایش پتروشیمی در ایران گفته است که تحولات توسعه صنعت پتروشیمی در ایران به نوعی نشان دهنده غفلت از اتخاذ رویکردی سیستمی و بیتوجهی به زنجیره ارزش است. گویا متاسفانه چیزهایی را که فالتر سال ها پیش از این به آنها اشاره کرده بود همچنان گریبانگیر صنعت پتروشیمی ایران است. صنایعی که در انتهای زنجیره ارزش قرار دارند اگرچه از لحاظ کمی در حد قابل قبول هستند ولی از لحاظ کیفی و توان رقابت پذیری و مشتری محوری در سطح پایین قراردارند.مجتمع های پتروشیمی به نیازهای صنایع پایین دستی خود توجهی ندارند؛ در بسیاری از موارد صنایعی مانند لوازم خانگی که در انتهای زنجیره ارزش قرار دارند، قطعاتی را که از مواد پلیمر خارجی ساخته شده اند، ترجیح میدهند؛ با آن که برخی از این پلیمرها در کشور تولید میشوند. مسائلی از قبیل خدمات پس از فروش، تنوع محصول، تولید سفارشی محصول، تحویل به موقع محصول و قیمت گذاری مناسب از جمله مسائلی است که در مجموعه پتروشیمی ایران توجه کافی به آنها نمیشود. بنابراین شاید یکی از مهمترین مسائل در توسعه صنعت پتروشیمی توجه به زنجیره ارزش و این باشدکه تلاش های خود را در چه بخشی از زنجیره متمرکز کنیم. در این راستا توجه به ارتباط و تعامل صنایع جانبی، پسین و پیشین پتروشیمی ضروری به نظر میرسد.