مناطق مرکزی تهران در زلزله امن تر است اگر

ایران یکی از زلزله خیزترین کشورهای دنیاست و این رخداد طبیعی به دلیل ساخت و سازهای غیراستاندارد تبدیل به یک چالش شده است به گونه ای که با وقوع یک زلزله نه چندان بزرگ شاهد مرگ تعداد زیادی از هم وطنان خواهیم بود. جدای از ساخت و ساز هایی که با کمترین کیفیت انجام می شود، سؤالات بسیاری در مورد وقوع زلزله ها به ویژه در کلان شهر تهران وجود دارد که همواره مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. پیام ساختمان برای یافتن پاسخ این سؤالات به سراغ دکتر مهدی زارع، رئیس مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی رفته است. پیام ساختمان: چندی پیش مطلبی در مورد پیش بینی زلزله در گفتگو با یکی از مخترعین به چاپ رساندیم اما پس از گذشت مدتی از چاپ این مطلب شما به این موضوع در وبلاگتان انتقاد کرده بودید .فکر می کنید امکان پیش بینی زلزله وجود ندارد؟ تیتری که شما زده بودید این بود که «زلزله در ایران پیش بینی شد» اما من اعتقاددارم هر کاری یک روالی دارد و باید با روش علمی که نکته پنهانی ندارد، بیان شود. بنابراین نمی شود فردی که چنین ادعایی دارد، اگر مورد سؤال در مورد مراحل و روش کار و تشریح مراحل انجام کار قرا بگیرد، بگوید که نمی توانم جزئیات کارم را لو بدهم. علاوه بر این کارهایی که انجام می شود باید بر اساس مبانی و اصول پذیرفته شده و منتشرشده علمی باشد. در کشوری مانند آمریکا در پروژه SAFOD در ایالت کالیفرنیا و بر روی پهنه گسله سان اندریاس از سال 1984 – سی سال قبل- مطالعه ای تفصیلی و با هدف نهایی پیش بینی زلزله آغاز کرده اند که شامل ایجاد آزمایشگاهی وسیع با حفره چاه هایی به عمق 9 و 11کیلومتر است. سال هاست در حال بررسی رفتار این پهنه گسل فعال هستند که حداقل دو شهر مهم آمریکا – لس آنجلس و سان فرانسیسکو- در نزدیکی آن واقعند اما هنوز چنین ادعایی نکرده اند و هر روز نیز از کشفیات جدید سخن نمی گویند. اما باز هم می گویم که انجام این کار غیرممکن نیست. این کار باید در معرض ارزیابی هم سلکان تخصصی - ایرانی و غیر ایرانی- قرار بگیرد. پیام ساختمان: بحث های زیادی در مورد زلزله خیز بودن نقاط مختلف تهران مطرح می شود. به نظر شما آیا در زمان وقوع زلزله تفاوت چندانی در میزان لرزش مناطق مختلف تهران وجود دارد؟ بین شرق تا غرب تهران حدود 40 کیلومتر فاصله وجود دارد و قطعاً شدت زمین لرزه ها در نقاط مختلف متفاوت خواهد بود. نمونه این موضوع را در زلزله منجیل و زلزله بم شاهد بودیم. در زلزله بم چنانچه 10 کیلومتر از کانون زلزله دور می شدید، تقریباً آثاری از خرابی های زلزله بر روی سطح زمین و تخریب ساختمان مشاهده نمی کردید. در زلزله منجیل هم در فاصله حدود 40 کیلومتری کانون توسعه خرابی ها بسیار محدود می شد. بنابراین چنانچه در نقطه ای از تهران زلزله ای رخ دهد، در سوی دیگر شهر در اثر لرزش زمین در هنگام زمین لرزه احتمالاً توسعه خرابی ها بسیار محدودتر خواهد بود. البته این موضع جدای از اثرهای ثانویه زلزله در شهری مانند تهران (نا امنی، تبعات روانی، اقتصادی و اجتماعی و ...) است. پیام ساختمان: اینکه گفته می شود دوره بازگشت زلزله در تهران گذشته است ، مبنای علمی دارد؟ هرکس از زمان وقوع یک زلزله و دوران بازگشت آن صحبت می کند باید بگوید که در مورد کدام گسل اظهارنظر می کند. بر اساس اطلاعات آماری مجموع گسل ها، هر 200 سال در یک شعاع 100کیلومتری از مرکز تهران احتمال وقوع یک زلزله با بزرگای حدود 7 ریشتری وجود دارد (و این بر پایه آمار زلزله از تمامی گسل های موجود در این پهنه 100 کیلومتری در پیرامون تهران است) اما چنانچه کسی بگوید زمان آن گذشته است باید پرسید که در مورد کدام گسل حرف می زنید؟. علاوه بر این برای تعیین این زمان بازگشت لازم است آمار رخداد و محل دقیق رخداد زلزله ها را روی گسل های فعال داشته باشیم (بدانیم کدام قطعه از کدام گسل و در چه زمانی فعال شده و بازگشت آن رخداد مهم بر روی این قطعه از گسل در چه بازه زمانی رخ می دهد؟) و ما در مورد تعداد کمی از گسل های اطراف تهران این اطلاعات را داریم (عملاً فقط در مورد بخشی از گسل شمال تهران و بخشی از گسل مشا چنین اطلاعات دقیق علمی موجود است). نکته حائز اهمیت این است که در طول2300 سال گذشته تمام اطراف تهران زلزله آمده است، بجز خود شهر تهران به ویژه در پهنه گسل های شمال تهران (گسل شمال تهران و بخشی از گسل مشا که از شمال تهران عبور می کند) و این نکته بسیار مهمی و حساسی است. پیام ساختمان: در کشورهای توسعه یافته قرار گرفتن ساختمان ها بر روی گسل در قیمت آنها موثر است؟ در آمریکا یا کانادا قرار گرفتن ساختمان ها روی گسل باعث افزایش نرخ بیمه آنها می شود و در کشوری مانند فرانسه در مناطق با خطر بالا اجازه ساخت وساز وجود ندارد (در پاریس و اطراف آن محل هایی به نام "پشته سبز" وجود دارد) و ترجیح می دهند از منطقه مورد نظر به عنوان فضای سبز یا پارک استفاده کنند. پیام ساختمان: چه مناطقی در تهران در برابر زلزله امن تر است؟ در تعیین میزان امنیت باید موقعیت زمین، تعداد و کیفیت و آسیب پذیری ساختمان آنها را هم مورد توجه قرار داد اما به نظر می رسد مناطق مرکزی که از گسل ها دورتر هستند، به شرطی که بافت آسیب پذیر نداشته باشند وضعیت بهتری دارند.متن کامل این گفتگو در نشریه شماره 180 پیام ساختمان به چاپ می رسد.