یاد بگیریم با زلزله زندگی کنیم

گروه گزارش: موضوع و خطر همیشگی زلزله در کنار کیفیت نامطلوب ساخت وسازهای شهری و روستایی، ظاهراً از دغدغه های پایان ناپذیر مردم و مسئولان است. یکی از این افراد پیروز حناچی است. وی که دارای مدرک دکترا، استاد دانشگاه تهران، معاون معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی و دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری کشور است در گفتگو با پیام ساختمان می گوید؛ در دبیرخانه شورای عالی به دنبال بازگرداندن نظام و انضباط به ساخت وسازها هستند، هم در روستاها تا جلوی ساختن برج در زمین های کشاورزی را بگیرند و هم در شهرها تا مردم مجبور نشوند در تعطیلاتی چندروزه، به تعبیر وی مثل جن زده ها از شهر بگریزند! پیام ساختمان: علیرغم اینکه دارای غنای خوب علمی در مهندسی ساختمان هستیم ولی به نسبت کشورهایی که زلزله خیزتر از ما هستند شاهد بروز تلفات در حوادث طبیعی هستیم. مشکل ما در کجاست؟ واقعیت این است که «کیفیت» یک فرایند است و فقط پایداری سازه ای نیست. یعنی نمی توان مردم را در یک اسکلت فلزی محبوس کرد فقط به خاطر اینکه زلزله می آید. ما در عین پایداری سازه ای باید به مسائل اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی هم توجه کنیم و مثل تمام دنیا از تجربیاتمان درس بگیریم. الگوهای بومی مان را باید تبدیل به واحدهای پایداری کنیم که در برابر سوانح انعطاف داشته باشند و مقاومت کنند. حرکت های خوبی هم در کشور آغاز شده ولی آسیب پذیریم. اقداماتی که انجام داده ایم با آسیبی که در پیش رویمان است هنوز با هم برابری نمی کنند. علت اصلی هم همین است و معمولاً هم آن قسمت هایی صدمات اصلی را متحمل می شوند که بهسازی نشده اند. این حرکت را باید جدی تر، سریع تر و کیفی تر و عمیق تر تعقیب کنیم. ما دیر شروع کردیم ولی به طور نسبی درجاهایی که این فرایند را درست طی کرده ایم جواب هم گرفته ایم. البته در آخرین زلزله سنگینی که در کشور داشتیم اتفاقات عجیبی افتاد: هم ساختمان هایی که آئین نامه 2800 را رعایت کرده بودند خراب شدند و هم ساختمان های سنتی که با خشت ساخته بودیم بعضاً سالم ماندند! به نظر می آید پدیده ای به نام میکروزونیشن (microzonation) را در محاسبات باید لحاظ کنیم. پیام ساختمان: عمده ترین مشکل در کلانشهرهاست که بافت های فرسوده زیادی دارند. شهری مثل تهران توان مقاومت در برابر زلزله ای با چه شدتی دارد؟ مطالعات انجام شده در تهران نشان می دهد دو گسل اصلی این شهر را تهدید می کند: گسل اوشان فشم و گسل ری. مطالعاتی که ژاپنی های باتجربه در تهران داشتند نشان می دهد که در سناریوی حادثه، در بدترین وضعیت می تواند فاجعه ای جهانی در این شهر شکل بگیرد. الحمدلله تلاش های خوبی در زمینه ساخت وساز و نوسازی واحدها، البته به قیمت افزایش تراکم ساختمانی در تهران شده است. اگر فرض کنیم برآیند نسبی کنترل کیفیت درست عمل کرده باشد، وضعیتمان از آن موقعی که این مطالعه آغازشده باید بهتر باشد ولی درهرصورت کشور ما منطقه زلزله خیزی است، مخصوصاً محدوده های شمالی کشور و محدوده های کوهستانی. ما باید یاد بگیریم که با زلزله زندگی کنیم. زلزله یک واقعیت است و راه های مقابله و انطباق با زلزله؛ کیفی ساختن، سبک ساختن و مطلوب ساختن است. البته این یادمان باشد که صرفاً موضوع پایداری نیست. اصلی ترین هدف در بافت های فرسوده، پایداری سازه ای بود ولی حل کردن مشکل زلزله در کشور ما نباید صرفاً تحت سایه پایداری سازه ای تعقیب شود. کیفیت معماری، مسائل فرهنگی و اقتصادی موضوعات بسیار مهمی است که باید از چشم متخصصان دور نماند. پیام ساختمان: یکی از مشکلات کلانشهرها، مهاجرپذیر بودن است، این موضوع راه حل دارد؟ در سال 1335 ما در کشور 70 درصد جمعیت روستایی داشتیم و 30 درصد جمعیت شهرنشین، ولی تا سال 1390 این آمارها برعکس شده است. نرخ رشد شهرنشینی ما از کشورهای اروپای مرکزی هم بالاتر است ولی ما بهره وری بسیار پایین تر و به جهت انطباق با شرایط زیست محیطی وضعیت شکننده ای داریم. پس از تجربیاتمان باید درس بگیریم. وقتی در ماده 137 قانون برنامه سوم توسعه، موضوع بهسازی شهری و روستایی موردتوجه قرار گرفت خوشبختانه بنیاد مسکن با هوشمندی این موضوع را تعقیب کرد و جریانی به نام بهسازی روستاها را در دستور کار خودش قرار داد که اکنون مجموعه ای ارزشمند از تجربیات را به دست آورده اند. باید فضای مناسبی برای نقدپذیری و اصلاح روش ها ایجاد کنیم و در صورت تکرار نکردن اشتباهات گذشته و ریشه یابی مشکلات، تدوین برنامه های آتی فرصت مناسبی تلقی می شود. ما در آستانه شکل گیری قانون برنامه ششم توسعه هستیم، طبیعتاً استفاده از تجربیات گذشته و جلوگیری از اشتباهات، در تدوین برنامه های آتی ما باید در دستور کار قرار گیرد. پیام ساختمان: یعنی امکان دارد روزی شاهد مهاجرت مردم از شهرها به روستاها باشیم؟ الآن در کشور ما مهاجرت از شهرها به روستاها به شکل برنامه ریزی نشده وجود دارد؛ مثلاً خروج مردم به سمت باغات اطراف شهر طلیعه این موضوع است. ولی ما در روستاها زیرساخت ها را فراهم نکرده ایم تا این اتفاق به شکل برنامه ریزی شده بیفتد. به طور طبیعی در همه کشورها نرخ رشد شهرنشینی درجایی متوقف می شود و میزان افزایش مهاجرت به روستاها افزایش می یابد. آنجا که متوقف می شود جایی است که آستانه شرایط زیست محیطی شهرها یا اصطلاحاً تاب آوری شهر به حداقل می رسد و مردم احساس می کنند کلان شهرها دیگر محل زندگی کردن نیست؛ از آن لحظه مهاجرت از شهرها به روستاها یا شهرهای کوچک آغاز می شود. پیام ساختمان: فکر می کنید در کشور ما هم چنین وضعیتی پیش بیاید؟ بله، الآن هم این اتفاق افتاده است. مثلاً وقتی دو سه روز تعطیلی پشت سر هم در کلانشهرها اتفاق می افتد مردم مثل جن زده ها از شهر می گریزند اما باید برنامه ریزی صحیحی برای آن در نظر گرفته شود. باید برای جذب جمعیت به روستاها حداقل امکانات برای زندگی مناسب فراهم شود. پیام ساختمان: طرح های هادی روستایی در این زمینه مؤثر نبوده است؟ ایراد اصلی طرح های هادی اجراشده در روستاها این است که همان اتفاقی که در شهرها می افتد در طرح های هادی روستاها نیز اتفاق می افتد. درصورتی که روستاها ازلحاظ کالبدی متفاوت هستند. یعنی اگر ما می خواهیم ارزش های فرهنگی، جغرافیایی، اقلیمی و دینی را حفظ کنیم قطعاً نباید به دنبال توسعه روستاها در سطح باشیم. باید مراکز روستاها و هسته های اصلی روستاها را به عنوان فرصت تلقی کرده و روی آنها سرمایه گذاری کنیم. اگر برمی گردیم به روستا، نباید همان اتفاقی که در شهرهای بزرگ افتاد در روستاها بیفتد. ساخت برج 16 طبقه در شهرهای کوچک؛ فدا کردن مصلحت جمع برای منافع فردی است. این وظیفه حاکمیت و دولت است که امور را کنترل کند. پیام ساختمان: دولت چه زمانی می خواهد به این موضوع وارد شود ؟ به طورقطع ما در برنامه ششم توسعه این موضوع را تعقیب می کنیم ولی الآن با اغتشاش و بی نظمی در حوزه شهرها و روستاهایمان مواجهیم. اینکه وظایف حاکمیتی تعطیل شود و هرکسی احساس کند که در هر جای کشور می تواند ساخت وساز کند وضعیت بسیار خطرناکی است. ما سعی می کنیم در شرایطی که آب گل آلود شده و خیلی ها بی نظمی به نفعشان خواهد بود و می توانند منافع بادآورده ای را به دست بیاورند، نظم را برگردانیم که کار بسیار سختی هم هست. دولت به طورقطع باید مقتدرانه وارد عمل شود و این موضوع از دستورهای اصلی دبیرخانه شورای عالی است. پیام ساختمان: یعنی در برنامه پنجم هیچ برنامه ریزی برای این موضوع نشده بود؟ چرا، در ماده 194 هست ولی به نظر می رسد گسستی در قانون برنامه پنجم نسبت به قانون برنامه سوم و چهارم و سند چشم انداز داریم. اصلی ترین ایرادی که به قانون برنامه پنجم توسعه گرفته می شود این است که ارتباطی با سند چشم انداز ندارد و اهداف بلند 20 ساله کشور را هدف قرار نداده است. پیام ساختمان: شما در این زمینه چه اقداماتی انجام داده اید؟ گزارش های ما برای حدود 8 ماه اخیر که در دبیرخانه شورای عالی حضور داریم موجود است که به طور مرتب یکی یکی وارد پروژه ها می شویم و رسیدگی می کنیم مثل پروژه اطلس مال، پارک مادر، پردیسبان، زمین های کشاورزی شمال کشور و ... این اتفاقات وقتی حادث می شود که کنترل های حاکمیتی ضعیف است. خطرناک ترین وضعیت این است که سازنده در هر نقطه از کشور بتواند ساخت وساز کند که این کار زمین های کشاورزی را از بین خواهد برد. تمام تلاش ما در دبیرخانه شورای عالی برگرداندن این موضوع به نظم است که فضای عمومی آن را شما مطبوعات باید ایجاد کنید. شهروندان باید به حقوقشان آگاه باشند.