تهران در مواجهه با زلزله 7 ریشتری

لیلا موسویزلزله ای «مهیب» برای پایتخت در راه است . این هشداری است که سال هاست توسط کارشناسان داخلی و خارجی علم زلزله شناسی به مردم و مسئولان داده شده و گرچه شاید در عمل چندان جدی گرفته نشده است؛ اما بنا بر مطالعات زمین شناسی، 30 سال نیز از زمان وقوع مجدد آن گذشته است . با توجه به اهمیت و ضرورت بحران زلزله ، پیام ساختمان به سراغ کارشناسان مجرب در این حوزه رفته تا با استفاده از نقطه نظرات ایشان در راستای اطلاع رسانی و درک بهتر وضعیت بحران ، اقدام مؤثری انجام داده باشد . در این گزارش ، دکتر بهرام عکاشه، دکتر کامبد امینی حسینی، دکتر نوربخش میرزایی، دکتر محمدرضا قیطانچی، دکتر محمود مظفر، دکتر عزیزالله رجب زاده ، از دست اندرکاران بحث زلزله و کارشناسان مدیریت بحران کشور به سؤالات ما پاسخ داده اند :پیام ساختمان : در تهران چند گسل وجود دارد ؟دکتر نوربخش میرزایی: در گستره تهران گسل های متعدد شناخته شده ای داریم که تعداد آنها از 20 مورد هم فراتر میرود . از بالای شهر تهران گسل به نواحی شمال شرق رسیده و دو شاخه میشود . شاخه اول به نام خود گسل به سمت غرب رفته تا آبیک ادامه پیدا میکند ، شاخه دیگر به سمت شمال تهران میرود که به آن گسل شمال تهران میگویند . در غرب تهران شاید شاخص ترین گسل ایپک باشد که در سال 1962 یا 1341 در منطقه بوئین زهرا زلزله ایجاد کرد . گسل های کوچک و خردتری هم در داخل محدوده شهر دیده میشوند . این گسل ها در داخل محدوده شهری مسکونی تهران بسیار زیاد هستند . گسل های ایران زمین را کم تر زمین شناس و زلزله شناسی غیرفعال مینامد .دکتر کامبد امینی حسینی: سه گسل در محدوده تهران داریم و تعدادی هم در اطراف تهران . گسل مشا شناخته شده است . برآورد ها نشان داده که ما چند زلزله تاریخی در امتداد گسل های تهران داشته ایم . گسل نیاوران از شرق تا غرب که حدود 40 کیلومتر طول دارد و از لواسانات شروع و منطقه های 1 و 2 شهرداری را طی و تا منطقه 5 ادامه پیدا میکند . در جنوب تهران نیز گسل های ری را داریم که به گسل شمال و جنوب ری دسته بندی میشوند . ظاهرا یکی از اصلیترین گسل های تهران بعد از شمال تهران و گسل نیاوران گسل شمال و جنوب ری است که در بخش جنوبی تهران و منطقه بیبی شهربانو است . یکی از نگرانیهایی که در تهران وجود دارد ، همین گسل بخش ری است .دکتر بهرام عکاشه : گسل تهران از لواسانات شروع و از گردنه قوچک به شمیرانان و به سمت کرج حرکت میکند .پیام ساختمان : میزان خطر گسل های شناخته شده تهران چقدر است ؟دکتر عکاشه : زلزله تهران توانمندی بالای 8 ریشتر را دارد . در زمان وقوع زلزله دو نوع موج داریم . امواج نوع اول یا امواج گروه - یا پرایمری، امواجی هستند که به سرعت میرسند و همه چیز را به سمت جلو و عقب تکان میدهند و بعدازآن امواج گروه دوم یا امواج - یا ثانویه که همه چیز را به اطراف تکان میدهند ، ازیک طرف به طرف دیگر . سرعت امواج گروه اول 10 برابر سرعت صوت است و اما امواج گروه دوم 60 درصد کندتر از امواج - هستند و همین امواج هستند که سبب تخریب میشوند .دکتر میرزایی: ساختمان هایی که بر روی گسل قرار داشته باشند ، بسیار بعید است که بتوانند در مقابل زلزله و تکان پایدار بمانند .پیام ساختمان : آیا قرارگیری تهران بر روی رسوبات آبرفتی بحران زلزله را افزایش میدهد ؟دکتر عکاشه : بله ، یکی از اشکالات تهران اولا شیب و ثانیا قرارگیری بر روی رسوب است . تهران بر روی رسوبات آبرفتی البرز ساخته شده و همین رسوبات آبرفتی باعث نرم شدن لایه های زیرزمین شده است .دکتر امینی حسینی: بله ، در شمال شهر خطر بحران رسوبات را داریم . این به علت جریان حرکت سیلابی از کوهستان به سمت جنوب است که در جریان رسوب گذاری ضخامت لایه های رسوبی در قسمت های جنوبی، ( دانه های ریزتری از رسوبات ) بیشتر از قسمت های شمالی است . لازم به ذکر است شدت زلزله در سطح زمین در قسمت هایی که خاک های نرم زیاد است به مراتب خیلی بیشتر از قسمت های اصلی است . اگر مثلا زلزله اصلی با شدت 5 و یا 6 در عمق زمین باشد؛ در قسمت های بالایی شدت زلزله به 7 و 8 میرسد .پیام ساختمان : زلزله ای با شدت 7 ریشتر با شهر تهران چه میکند ؟دکتر عکاشه : تهران که قلب کشور است از کار میافتد . کشته ها میلیونی خواهد بود . به فرض ساختمان شما خراب نشده باشد با مشکلات آب ، برق و راه چطور مقابله میکنید .دکتر محمدرضا قیطانچی: حدود هزار برابر شاید تخریب بیشتر باشد . 4 میلیون نفر برای 82 ساعت آب نخواهند داشت .دکتر محمود مظفر : در همان مراحل اولیه بیش از 300 هزار نفر کشته خواهند شد و حدود 400 هزار نفر در همان ساعت اول در زیر آوار جان خود را از دست میدهند . بیش از این و دو برابر این تعداد مردم زیر دست وپا از بین میروند و حدود یک میلیون نفر آواره خواهیم داشت .دکتر رجب زاده : ما در موقع بحران فرصتی برای ایجاد هماهنگی، آمادگی و تقسیم کار نداریم . 60 درصد کسانی که زیر آوار مانده اند در دو ساعت اول کشته خواهند شد . برای نجات بقیه فقط 72 ساعت فرصت داریم .دکتر امینی حسینی: 72 ساعت معابر بسته میشود و نمیتوانیم امداد رسانی کنیم . تا بخواهیم راه ها را باز کنیم 3 تا 4 ماه زمان میبرد و مردم عملا در 2 ساعت اول در زیر آوار ها جان خود را از دست میدهند .پیام ساختمان : حال که بافت شهر تهران این قدر آسیب پذیر است چه اقداماتی برای آمادگی بعد از بحران انجام شده است ؟دکتر مظفر : بحث ترافیک کوچه های تنگ و باریک و ساختمان های بلند و غیر ایمن باعث میشود که ما فقط با یک زلزله ساده روبه رو نباشیم و مسائل و مشکلات پیچیده امدادرسانی، آب ، برق ، ارتباطات و انفجار ها همه دست به دست هم میدهند تا در معضلات و مشکلات پیچیده با شیوه نوین روبه رو شویم . ما باید خودمان را برای آن آماده کنیم . جمعیت شهر تهران باید 5/1 میلیون نفر باشد اما میبینیم که حدودا 12 میلیون نفر در این شهر ساکن هستند و این مسئله هر ساعت حادتر میشود . اگر روی هم جمع بندی کنیم فکر کنم برای حادثه احتمالی تهران 10 درصد آمادگی داریم . به عبارت دیگر 90درصد آمادگی نداریم . اگر کار عملیاتی برای تهران بخواهیم انجام بدهیم ، شاید فقط 50 خانه امدادرسانی میکنیم .دکتر رجب زاده : ازجمله اقدامات ما اسکان موقت شهر تهران است که آلان در پارک چیتگر در حال انجام است . انشا الله تا دو سه ماه آینده به اتمام میرسد و پیش بینی میشود تا 65 هزار شهروند در این محل قابلیت اسکان پیدا کنند . ولی اگر زلزله ای اتفاق بیفتد هیچ کدام از این پارک ها جوابگو نیستند .پیام ساختمان : کدام سازمان و بیمارستان ما تجهیزات و امکانات داخلی تثبیت شده دارد ؟دکترعکاشه : بیمارستان میلاد در کنار دکل های برق ، تنها جایی است که امید بسیاری به استحکام و یا پایداریش داریم . بسیاری از بیمارستان های تهران در صورت بروز زلزله تخریب میشوند .دکتر امینی حسینی: مرکز امداد رسانی خودش در موقع زلزله تخریب میشود . یعنی نمیتوانند سرویسی هم به مصدومان برسانند .دکتر رجب زاده : با لرزش زمین همه این امکانات ، تجهیزات و ساختمان ها از بین میروند .دکتر مظفر : خانه های مقاوم در برابر لرزش و پل اضطراری برای تخلیه ندارند و این نشان از عدم نظارت درست مسئولان است .پیام ساختمان : آیا آموزش های دولت کافی بوده است ؟دکتر مظفر : نخیر .دکتر رجب زاده : در حال حاضر آموزش های کافی داده نمیشود .پیام ساختمان : 720 هزار علمک گاز در سطح تهران وجود دارد . آیا خود همین علمک ها معضلی در هنگام بحران نخواهد شد ؟دکتر عکاشه : اتفاقا یکی از معضلات بزرگ در هنگام وقوع زمین لرزه علمک های گاز است که بمب های کوچکی در کنار هر ساختمان تهران هستند و این شهر را به جهنمی لرزان بدل خواهند کرد ، چون بدون در نظر گرفتن قواعد و ایمنی کنار هر دیواری یکی از این علمک ها قد برافراشته است .پیام ساختمان : آیا زلزله قابل پیش بینی است ؟ این لرزه های کوچک که هرروز در تهران ثبت میشود ، آیا میتواند پیش درآمد زلزله بزرگ باشد ؟دکترعکاشه : زلزله پدیده ای کاملا عادی در طبیعت است . بار ها گفته ایم قابل پیش بینی نیست ولی امکان بروز آن در تهران حتمی است . آخرین زمین لرزه ها تهران در 1830 به بزرگی 7 ریشتر بوده است .دکتر میرزایی: در هر پهنه ای که زلزله اتفاق افتاده است ، این فرض هست که مجددا زمین لرزه مشابهی را تجربه کند .پیام ساختمان : باوری وجود دارد که اگر زلزله بیاید چاه هایی که در تهران هست شدت آن را میگیرد . این نظر میتواند واقعیت داشته باشد ؟دکتر مظفر : منطقا اشتباه است .دکتر قیطانچی: اگر زلزله ای اتفاق بیفتد حدود 100 کیلومتر گسترد گی دارد ، چند تا چاه مگر چقدر از این انرژی را آزاد میکنند ؟.دکتر امینی حسینی: در زلزله چون نیروی اضافه بر لایه های زمین وارد میشود ، قطعا آن کانال های پایدار هم ریزش میکنند و خسارات را بیشتر مینمایند . هر سال چندین کیلومتر فرسایش زمین به واسطه قنات ها داریم که خود همین عاملی برای تشدید خسارات است .دکترعکاشه : مگر هر خانه چند تا چاه دارد ، البته باید در نظر داشت همین چاه ها هم باعث تضعیف ساختمان میشود .پیام ساختمان : نمای ساختمان های غیر مهندسی ساز در زمان بروز زلزله چه بحرانی را ایجاد میکنند ؟دکتر امینی حسینی: کلا نما های ساختمان خود شان زمینه ایجاد خطرات هستند .دکتر عکاشه : در تهران نما های شیشه ای بدون استاندارد حفاظتی، تهدیدی بسیار خطرناک برای مردم هستند . در زمان زلزله سنگ و شیشه نما ها همچنین تابلو ها خرد شده و همچون خنجر های شیشه ای بر سر مردم خواهد ریخت .و در آخربرخی از زلزله شناسان معتقدند در پاره ای نقاط هرچند سال یک بار زلزله رخ میدهد . در توکیو که گفته میشد 60 تا 70 سال یکبار زلزله بزرگ اتفاق میافتد ، ولی از سال 1923 تا حال زلزله ای نیامده است . در مورد تهران نیز گفته میشود هر 150 سال یک بار زلزله به وقوع میپیوندد ولی آلان 180 سال گذشته است . تنها چیزی که از آن مطمئن هستیم وقوع زمین لرزه ای شدید در آینده ای شاید نه چندان دور است . حداقل دستاورد این گفتگو اینکه به فکر بیفتیم تا زمان ، تلاش و پول بیشتری برای ساخت وساز علمی، ایمنی و آموزش مصرف کنیم.