ایمن سازی گاز شهری در برابر زلزله؛ از حرف تا عمل

ایمنی مبحثی است که زیرشاخه های فراوانی دارد ، از بحث ایمنی در حین کار گرفته تا ایمنی در هنگام بهره برداری ، از ایمنی در شهر و ساختمان گرفته تا ایمنی زیرساخت های شهری و سازه ها و غیرسازه ها در خیابان ها و جاده ها و کارخانه ها . اما در این مورد بعضا غفلت هایی صورت می گیرد . یکی از بخش های مغفول مانده ، مبحث 17 مقررات ملی ساختمان است که نتیجه آن آمار بالای مرگ خاموش در کشور بوده است . در این راستا با اصغر شیراز پور عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس ارشد سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور گفتگو به عمل آوردیم و در این راستا نظرات ایشان را در زمینه لزوم نصب سیستم های اعلام خطر و قطع جریان گاز در ساختمان ها جویا شدیم که به شرح زیر انعکاس می دهیم . پیام ساختمان : ارزیابی شما از اقدامات صورت گرفته در زمینه ایمنی سیستم گاز در شهر های کشور چیست ؟ از آنجایی که جان انسان بسیار با ارزش است بنابراین حفظ جان او باید اولویت نخست مهندسان باشد . گاز یک موهبت الهی است و همه این حق را دارند که از آن استفاده کنند ، طیف وسیعی از شبکه گاز رسانی را در مملکت ایجاد کرده ایم و بالغ بر دو سوم جمعیت ایران از این موهبت به عنوان یک منبع حرارنی بهره می برند . اما در کنار آن باید بهره برداران را در مورد خطرات و حوادث ناشی از آن ایمن کنیم . یکی از حوادثی که ناشی از مصرف گاز است انفجار و آتش سوزی است که بیشتر به خاطر بی احتیاطی مصرف کنندگان اتفاق می افتد . نکاتی که بهره برداران و مصرف کنندگان باید بدانند این است که وسیله گازسوز آنها استاندارد است و به سیستم های ایمنی مجهز است یا خیر ؟ چگونه باید این وسیله ایمنی را نصب و از آن استفاده کرد ؟ و اگر وسایل ایمنی روی دستگاه نباشد چگونه می توان این وسایل را اضافه کرد ؟ حوادث دیگری نیز در رابطه با مصرف گاز به وجود می آید؛ نخست استنشاق گاز حاصل از احتراق ناقص ( مونواکسید کربن ) است که منجر به مرگ خاموش می شود . همچنین حوادث غیرمترقبه مانند سیل و زلزله است که در نتیجه آن لوله های گازرسان می شکند . در این رابطه با دو مسئله روبرو می شویم ، نخست اینکه خود گاز و استنشاق آن به جای اکسیژن موجب خفگی می شود . دیگر انفجار هایی است که ناشی از یک جرقه کوچک در محل نشت گاز روی می دهد . به همین دلیل است می بینیم که بعد از هر حادثه ای درصد مرگ ناشی از حادثه بیشتر مربوط به آتش سوزی و یا ر ها شدن گاز است که زیرآوار ماندگان را در کام مرگ فرو می برد . پیام ساختمان : چه تجهیزاتی برای جلوگیری از این حوادث توصیه می شود ؟ ساده ترین تجهیزاتی که در این رابطه می توانیم استفاده کنیم هشداردهنده ها هستند . اگر درصد گاز منواکسیدکربن و یا گاز طبیعی در اتاق از حد مجاز بیشتر شود این هشداردهنده ها سیستم آژیر ( Alarm ) را فعال می کنند و ساکنین با باز کردن در ها و پنجره ها و یا اقدامات دیگر از مرگ حتمی نجات می یابند . در مورد حوادث غیرمترقبه نیز تکنولوژی کمک کرده است و شیر های قطع جریان گاز در مقابل زلزله و حوادث غیرمترقبه طراحی و ساخته شده است . این شیر های قطع گاز در جا های مختلف شبکه سراسری گاز می تواند نصب شود . یکی قبل از ورود گاز به ساختمان ، دیگر در جایی که گاز از شبکه اصلی به محله منشعب می شود و همچنین نقاط مختلفی که بایستی محاسبات آن صورت بگیرد که باعث صدمه می شود باید شیر های قطع جریان گاز نصب شود تا آسیب در این شبکه آثار بزرگ تخریب را به همراه نداشته باشد . متاسفانه در ایران به علت عدم شناخت و آگاهی لازم از این تجهیزات استفاده نمی کنند و حتی در مقررات ملی ساختمان این تجهیزات الزام نشده است . گرچه اخیرا شرکت ملی گاز در ایستگاه ها شیر قطع جریان گاز را الزام کرده است ولی همین شیر ها را می توانیم در ساختمان ها داشته باشیم . حسگر ها علاوه بر اینکه میزان منواکسیدکربن و میزان گاز طبیعی را می سنجد از آن طرف می تواند با فرمان الکتریکی به شیر ورودی جلوی جریان گاز را بگیرد و از حادثه ناگوار پیشگیری کند . پیام ساختمان : با توجه به مطالب فوق آیا از طریق سازمان های مسئول ، لزوم تجهیز شبکه گاز با این شیر ها برجسته شده است ؟ در قوانین و مقررات ملی ساختمان بسیار مبهم به این مسئله پرداخته شده است ، ما چه در گذشته و چه اکنون نامه های متعددی را به شورای تدوین نوشته ایم . مردم هم باید نسبت به اهمیت این شیر های قطع کننده جریان گاز هم آگاه شده و هم برای استفاده از آن ملزم شوند . در مقررات ملی ساختمان آمده است که در موتورخانه ساختمان های عمومی هشدار دهنده گاز نصب شود و در ساختمان های خاص سیستم قطع جریان گاز در مقابل حوادث کار گذاشته شود . امیدواریم با نوشتن نامه های متعددی که ما به شورای تدوین نوشته ایم در سال آینده مبحث 17 مقررات ملی ساختمان بازنگری شود که اولا هشداردهنده و همچنین قطع جریان گاز را در تمام ساختمان ها اجبار بکنند . حوادث ناشی از گاز یا صدمه شبکه گاز تنها منحصر به زلزله نیست ، هر صدمه ای می تواند به نتیجه ای منجر شود که صدمات بزرگی را در بر داشته باشد . شیر های قطع جریان گاز در نتیجه اتفاقات غیرمترقبه حتما باید در هر ساختمانی نصب شود و جدا از اینکه این ساختمان ها عمومی هستند و یا خاص ، باید اجباری برای نصب و استفاده آن وجود داشته باشد ، حتی اگر ساختمان یک طبقه بوده و یک نفر در آن سکونت داشته باشند . پیام ساختمان : مانع اصلی بر سر راه اجرایی شدن این خواسته های شما چیست ؟ تکنولوژی به کمک ما آمده و همه نوع تجهیزات پیشگیری را تولید کرده و در اختیار قرار داده است . زمانی می توانیم از این تجهیزات استفاده کنیم که بدانیم چه تجهیزاتی تولید شده و در اختیار ما است . ما تعداد زیادی سرمایه دار دلسوز داریم که می خواهند برای کاهش صدمات ناشی از گاز سرمایه گذاری کنند ، چه تضمینی وجود دارد که بخواهند سرمایه خود را صرف این کار کنند ؟ خریدار این تجهیزات کیست ؟ مسائلی وجود دارد که روزمره است و همیشه می گوییم و می خواهیم جان انسان ها را حفظ کنیم و از طرف دیگر مسائلی وجود دارد که تا اجباری وجود نداشته باشد استفاده نمی شود . اگر شرکت ملی گاز بخواهد شبکه زیرزمینی را مجهز به سیستم های ایمنی کند همه نوع سیستم های ایمنی با هر درجه از مقاومت وجود دارد . بسیاری از شرکت ها هستند که سیستم های ایمنی را وارد کرده اند و یا دارند تولید می کنند اما خریدار ندارد . تا کی اینها می توانند صبر کنند ؟ ! من به عنوان یک کارشناس می گویم که چرخه ای باید وجود داشته باشد که در آن مصرف کننده و، تولیدکننده مشخص باشد ، و با آوردن یک کلمه در مقررات ملی ساختمان برای تمام ساختمان ها الزام است جان انسان ها را حفظ کنیم . پیوست شماره یک و سوم مبحث 17 مقررات ملی ساختمان تماما در مورد ایمنی صحبت کرده است ولی آنجا که مسئله پیشگیری مطرح می شود می گوید توصیه می کنیم . یعنی هر کس خواست استفاده کند و هر کس نخواست استفاده نکند . دعوای ما سر این واژه است و به جای آن واژه الزامی آورده شود زیرا مفهوم توصیه این است که انجام آن بهتر از انجام ندادن آن است . همه تجهیزات ایمنی وجود دارد ولی تضمین لازم را برای تولیدکننده تجهیزات ایمنی نداریم که بگوییم این تجهیزات را تولید یا وارد کنید ، ما می خریم . پیام ساختمان : با توجه به اینکه در همه شهر های کشور گازرسانی صورت گرفته است و از طرفی نگرانی هایی در مورد زلزله وجود دارد ، لذا فکر می کنید عملیاتی کردن برنامه های شما چقدر طول بکشد ؟ نمی توانم سخنی در مورد سرعت آن بگویم اما می توانم بگویم ما باید سرعت مان را زیاد کنیم . تا سال 1970 کشور های صنعتی انسان را Human Force تعریف می کردند که ما آن را به نیروی انسانی یا نیروی کار ترجمه کردیم . از آن سال به بعد نگاه دنیا به این مقوله تغییر کرد و انسان را بهتر شناختند و Human Resource تعریف شد که به منبع انسانی ترجمه شده است . هنگامی که انسان را اینگونه شناختند دنیا به سمت ایمن سازی دنیای انسان رفت . ارزش ایمنی و تجهیزات ایمنی به مراتب بیشتر از خود دستگاه است . در کشور های پیشرفته دستگاهی که تجهیزات ایمنی نداشته باشد را به بازار نمی فرستند . ایران حادثه خیز است ، روی کمربند زلزله است . ما باید به سرعت خودمان را به دنیا برسانیم ، زمان بسیار کم است.