چگونه در زلزله زنده بمانیم

دکترسید محمد سید معصومی* بررسی زلزله های داخل کشور و تفاوت قابل توجه میزان تلفات ایران و ترکیه نسبت به کشورهایی مثل ژاپن، نیاز به یک نگرش جدی به مقوله زلزله در کشور را بسیار جدی جلوه میکند . مقاوم سازی سازه یکی از بدیهیترین ایده ها و الگوهای مقابله با زلزله بوده و در هر جمع علمی و غیرعلمی نمیتوان منکر آن بود ، ولی به نظر میرسد وقتی این ضعف به صورت گسترده در سطح ساختمان ها مشاهده میشود باید در کنار این مهم به راهکارهای دیگر کاهش تلفات زلزله که سریع الاثر میباشند، پرداخت .از مهم ترین راهکارها آموزش رفتارهای صحیح انسانی هنگام زلزله است که با آگاهی دادن به مردم و ایجاد فرهنگ تقابل با زلزله در مدتی کوتاه میتوان به کاهش تلفات زلزله کمک کرد . در این بخش به تفسیر واژه های مهم و ضروری مفید هنگام زلزله میپردازیم و در قسمت های بعدی اقدامات لازم قبل از زلزله ، حین زلزله ، و بعد از زلزله را شرح خواهیم داد. 1- حفظ جان در محل های امن ساختمان برخلاف آموزه های قدیمی و حتی متأسفانه برخلاف روش های غلط بعضی سازمان ها، باید آگاه باشیم که هنگام زلزله (جز در شرایطی که در طبقه همکف و نزدیک درب خروج هستیم) به هیچ وجه نباید فکر خروج از ساختمان باشیم. حتی در مواردی ممکن است خروج از ساختمان ما را به محیط امن تری هدایت نکند، چرا که ممکن است خطر سقوط قطعات نمای ساختمان ها و شیشه های آنها و... وجود داشته باشد. با شروع زلزله ضمن حفظ خونسردی کامل و انصراف از خروج از ساختمان باید به محل های امن از قبل تعیین شده پناه برد تا زلزله خاتمه یابد. حال به بررسی سه واژه آشنا (مکان های امن ساختمان، DCH و مثلث حیات) میپردازیم و واژه چهارم که احتمالاً تاکنون برخورد نداشته اید جان پناه زلزله را در مقالات بعدی توضیح خواهم داد . الف) مکان های امن محل هایی هستند که آسیب پذیری در آن نقاط کمتر باشد. معمولاً گوشه های اتاق، کنار ستون های اصلی ساختمان، زیر میزهای محکم و سنگین، زیر تاق های محکم، داخل راهروها و کنار دیوارهایی که پشت آنها خالی نباشد. توجه داشته باشید که این مکان ها نباید نزدیک پنجره ها یا آینه ها، زیر اشیای سنگین که امکان افتادن دارند، نزدیک اجاق گاز، یخچال، زیر کابینت ها، کتابخانه ها و یا چهارچوب در ها باشد. برعکس مکان های امن، این مواردی که ذکر شد جزو مکان های خطرناک محسوب میشوند و در هنگام وقوع زلزله باید از آنها دور شد. ب) DCH (Drop, Cover, Hold on) DCH یعنی نیم خیز شوید، پناه بگیرید، نگهدارید (یعنی حالت خود را حفظ کنید) .از سال ها قبل، روش نیم خیز شوید، پناه بگیرید، نگهدارید (DCH) توصیه شده است و به عنوان یک روش قابل قبول در مجامع بین المللی برای واکنش مناسب هنگام وقوع زلزله، شناخته میشود. روش DCH با هدف جلوگیری از رفتارهای بیتوجه و خطرناک معرفی شده است تا در اثر زمین لرزه صدمه کمتری به افراد وارد گردد. در این روش، به افراد آموزش داده میشود که هرزمان زلزله را حس کردند، به سمت زمین روی زانوی خود نیم خیز شده تا تعادل خود را حفظ کنند (Drop)، یک مکان مناسب مانند زیر یک میز محکم پیدا کنند و یا کنار یکی از دیوارهای داخلی پناه بگیرند (Cover) (دیواری که در پشت آن فضای خالی نباشد). در مرحله بعد (Hold on) فرد باید خود را به در همان حالت نگه دارد و از سر و گردن خود مراقبت نماید و همان جا بماند تا لرزش ها متوقف گردد. تصویر 4- روش DCH ج) مثلث حیاتی هنگام زلزله ساختمان ها تخریب میشوند و وزن سقف که بر روی اشیای سنگین و مبلمان فرود میآید، آنها را درهم میکوبد و فضای خالی را در کنار آنها ایجاد مینماید. این فضا همان مفهومی است که به آن مثلث حیات (Triangle Of Life) گفته میشود. هر اندازه اشیاء بزرگ تر و محکم تر باشند، کمتر فشرده میشوند و هر اندازه کمتر فشرده شوند، فضای خالی که احتمال زنده ماندن افرادی را که به آن پناه میبرند، بیشتر میشود. تصاویر ساختمان های فروریخته را در تلویزیون نگاه کنید. مثلث هایی که شکل گرفته اند را شمارش کنید. آنها در اکثر نقاط وجود دارند و از معمول ترین اشکالی هستند که در میان آوار به راحتی میتوانید مشاهده نمایید. مثلث حیاتی فضایی مثلثی شکل کنار اشیای سنگین مانند مبل، میز کار، ماشین و یا هر وسیله سنگینی که حاشیه طولانی دارد، میباشد. این فضا مثلاً در هتل ها میتواند فضای کنار تخت خواب باشد. • توجه داشته باشیم همیشه نمیتوان از مثلث های حیاتی توقع امنیت داشت. کلاً در ساختمان هایی که دارای سقف هایی از آجر و گل هستند، دنبال مثلث حیاتی نگردید. فقط ساختمان هایی با سازه فولادی یا بتنی که در زلزله های شدید معمولاً سقف به صورت یکپارچه سقوط میکند، مثلث حیاتی مفید میباشد. • خوب است در منزل یا محل کار خود این مثلث های حیاتی را در شرایطی که آرامش و ثبات برقرار است بیابید و تمرین کنید و همیشه این محل ها را در صورتی که ساختمان شما دارای سازه ای بتنی یا فولادی میباشد به خاطر داشته باشید. • دستور استفاده از مثلث های حیاتی هم بدین گونه است که بااحساس نمودن شروع زلزله بلافاصله در محل مربوطه دراز کشیده، حالت جنینی و یا نیمه جنینی به خود بگیرید و از دو طرف سر و گردن، خود را با بازوان و دست های خود بپوشانید تا زلزله تمام شود. مثلث امن دارای معایبی است که در حوصله این مقاله نیست ، لیکن به عنوان یک محل امن در ساختمان هایی با سازه فلزی یا بتنی که سقف یکپارچه دارند، پذیرفته شده میباشد. تصویر 5- چند نمونه از مثلث حیاتی قیاس روش DCH با مثلث حیاتی با در نظر گرفتن آنچه در بالا ذکر شد، میتوان نتیجه گرفت ؛ جز در مواردی که ساختمان به کلی فرومیریزد، روش DCH انتخاب بهتری نسبت به روش مثلث حیات است، زیرا این روش بهتر میتواند فردی را که در معرض خطر سقوط اشیای غیر سازه ای در ساختمان است، حفاظت نماید. در این مورد، مثلث حیات نه تنها جان افراد را تهدید میکند بلکه آنها را در معرض خطرات احتمالی قرار میدهد. اگرچه هنگامی که یک ساختمان فروپاشیهای اساسی سازه ای را تجربه میکند و سقف سقوط میکند، هم دو موقعیت زیر را میتوان پیش بینی کرد: 1) سازه از آجر و گل، بدون هیچ اسکلت فولادی یا بتنی ساخته شده است. این سازه به آواری از آجر و گل تبدیل خواهد شد و فضاهای خالی در کنار اشیای سنگین به وجود نخواهد آمد. اگر افراد در طبقه اول باشند و زمان کافی برای خروج از ساختمان وجود داشته باشد، بهترین انتخاب میتواند ترک ساختمان باشد. در حالت دیگر، با توجه به این واقعیت که مصالح ساختمان آجری سبک تر از ساختمان بتنی است ( بسته به سنگینی سقف)، احتمال شکستن میزهای سنگین و محکم، کمتر از سازه های بتنی بوده و بنابراین شانس زنده ماندن فرد در آنجا بیشتر است. بنابراین، در چنین سازه هایی روش DCH میتواند مفید تر از روش مثلث حیات باشد. در سازه های دارای فولاد و بتن، که سقف به شکل پنکیکی و یک تکه روی اشیای محکم و سنگین فرو می ریزد، احتمال ایجاد فضاهای خالی مثلثی وجود دارد. در این حالت، توصیه های DCH عملی نیست، زیرا فرض میشود که سنگینی سقف، میز، مبل و یا تختخوابی فردی را که زیر آن پناه گرفته را خردکرده و میتواند موجب آسیب ها و صدمات زیادی گردد. بنابراین، توصیه های مثلث حیات میتواند به دلیل ایجاد فضای خالی کنار اشیای محکم و سنگین سبب نجات افرادی گردد که کنار آنها هستند و نجاتیافتگان را میتوان در فضاهایی که به اندازه کافی برای نجات یک نفر بزرگ هستند، در کنار آوارهای فروریخته پیدا نمود که این فضا را فضای خالی نجات مینامند. *رئیس هیئت مدیره شرکت ایمن زلزله سدید