چالش های پیش رو در نوسازی شهری

محمد سعید ایزدی* فقر شهری به عنوان یکی از اصلیترین چالش های پیش رو در محله ها و محدوده های هدف بهسازی و نوسازی شهری در ابعاد مختلف ظهور یافته است. سه معضل ایمنی، فقر شهری و بحران هویت از مسایل کلیدی گریبان گیر محدوده های وسیعی از شهرهای کشور است (بیش از 130 هزار هکتار مشتمل بر 56 هزار هکتار محلات نابسامان میانی، 21 هزار هکتار محدودهای تاریخی مراکز شهری و 53 هزار هکتار سکونتگاه های غیر رسمی که رقمی بالغ بر سی درصد بافت های شهری موجود کشور را دربرمی گیرد). در این محدوده ها، جمعیتی بالغ بر 17 میلیون نفر (حدود بیست درصد جمعیت شهری کشور) ساکن اند. در جهت بهره مندی ساکنان این محدوده ها از محیط زندگی مناسب، فرصت های برابر اشتغال و درآمد و برخورداری آن ها از استانداردهای مسکن، سرانه فضاهای عمومی، خدمات شهری و زیرساخت های شهری در سطح میانگین شهر، ضروری است؛ سه راهبرد کلیدی زیر به عنوان محورهای موضوعی استراتژیک در فرایند تدوین برنامه جامع بازآفرینی پایدار شهری مورد توجه قرار گیرد. 1- کاهش فقر شهری و پیش گیری از بازتولید آن در محله ها و محدوده های هدف فقر شهری به عنوان یکی از اصلیترین چالش های پیش رو در محله ها و محدوده های هدف بهسازی و نوسازی شهری در ابعاد مختلفی چون عدم امنیت مالکیت، فقر درآمدی ساکنان، آسیب پذیری معیشت شهروندان، عدم امنیت فردی، فقر سلامت و بهداشت فرد و محیط، فقر آموزشی، فقر حقوقی و محرومیت اجتماعی و سیاسی در شکل فقدان جایگاهی تعریف شده برای شهروندان در نظام برنامه ریزی و مدیریت شهری در بافت های هدف، بروز و ظهور یافته است. کاهش فقر شهری و پیش گیری از بازتولید چرخه فقر شهری در محدوده های هدف که به عنوان یکی از اهداف کلان برنامه جامع بازآفرینی پایدار شهری تعریف میشود تنها از طریق تعریف سیاست هایی چون توانمندسازی اقشار مختلف بویژه زنان و کودکان، ارتقای سرمایه اجتماعی و احقاق حقوق شهروندی قابل کنترل و کاهش خواهد بود. 2-1 ارتقای تاب آوری شهری در محله ها و محدوده های هدف فرسودگی و ناپایداری ساختمان ها و زیرساخت ها، مصالح غیر استاندارد، عدم بهره مندی از کیفیات مطلوب در ساخت وسازها در فرایند بازآفرینی و نوسازی شهری در کنار آسیب دیدگی زیست بوم ها و، برهم خوردن تعادل خرد اقلیم ها و مخاطرات ناشی از بلایای طبیعی بر لزوم اتخاذ سیاست های مربوط به تاب آور نمودن شهرها تاکید دارند. در این زمینه متأسفانه باید اذعان نمود که 274 شهر کشور که شامل کلیه شهرهای بزرگ و کلان شهرها و اغلب مراکز استان ها میباشند و نیمی از جمعیت شهری کشور را در خود جایداده اند در خطر زلزله بالا و بسیار بالا قرار دارند. استقرار34 درصد از مساحت 14 کلان شهر کشور و به طور کلی 59 درصد مساحت شهرهای بالای 25 هزار نفر جمعیت کشور در پهنهی خطر زلزله بالا و بسیار بالا، تهدیدی جدی برای کشور به شمار میرود که در صورت وقوع زلزله باقدرت 5 الی 7 ریشتر آسیب های جبران ناپذیر انسانی و زیان های مالی هنگفتی را به کشور تحمیل خواهد کرد. ازاین رو به نظر میرسد اتخاذ سیاست ها و برنامه های ارتقای تاب آوری شهری در محدوده های هدف بازآفرینی شهری در شکل برنامه هایی چون ارتقای کیفیت ساخت وساز، مقاوم سازی ابنیه و تأمین و ارتقای زیرساخت های اساسی، ارائه خدمات و امکانات محلی، توجه به زیست بوم و خرداقلیم در طرح های نوسازی در کنار برنامه های نرم افزاری و پشتیبان بتواند گامی اساسی در پیشگیری و کنترل تبعات ناشی از بلایای طبیعی در شهرها باشد. 3- ارتقای هویت، تعلق مکانی در ساکنان محله ها و محدوده های هدف نابسامانی فضائی- کالبدی و افت منزلت اجتماعی- مکانی شهرها به ویژه در محدوده ها و محله های هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری نیز از مسائل عمده کنونی به شمار میرود. بیتوجهی به ارزش های تاریخی و تخریب ثروت های فرهنگی از یکسو، و ساخت وسازهای جدید بدون توجه به الگوهای بومی و اقلیم معماری محلی از سوی دیگر با عث بروز نابسامانیهای بسیار در این محدوده ها شده است. بحران هویت و عدم توجه به ارزش های فرهنگی-اجتماعی، کاهش حس تعلق به مکان و نابسامانیها در استقرار و توزیع جمعیت برای رسیدن به تراکم بهینه و محیطی مناسب برای شهروندان، برخورداری از خدمات و امکانات از جمله مسائل کنونی در این محدوده ها به شمار میرود که نیازمند تعریف برنامه هایی مرتبط همچون الگوسازی، مرمت و استفاده مجدد، بازآفرینی فرهنگ مبنا و ارتقای همبستگی اجتماعی و در قالب شیوه های مشارکت مردمی برای ارتقای کیفیت مکانی در قلمروهای عمومی و حفظ و ارتقای حس تعلق ساکنان در فرایندهای بهسازی و نوسازی شهری است. گذار از مشارکت تشریفاتی به مشارکت واقعی مردم و بهره مندی از هم افزایی منابع و فرصتها در راستای ثبات، توسعه و اعتلای کشور، اقدامی فراگیر بوده که نقش دولت در تحقق آن انکارپذیر است . لذا ضروری مینماید دولت تدبیر و امید با نگاه عدالت خواهانه و حمایت گرانه خویش ، در راستای تحقق عملی موضوع حقوق شهروندی، با نگاه ویژه به عرصه های هدف بهسازی ، بازآفرینی پایدار شهری را به عنوان یکی از سیاستهای دارای اولویت مورد تائید و رسیدگی قرار دهد. *معاون وزیر و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران